बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको दोश्रो महाधिवेशनको नीति र कार्यक्रम

प्रस्तुत कर्ता

गोविन्दराज जोशी

उप सभापति

पृष्ठभूमि

आज नेपाली काँग्रेसका संस्थापक बीपी कोइराला हाम्रो माझ हुनुहुन्न । उहाँ भइदिएको भए आज नेपालले जुन दुर्दशा बेहोर्नुपरेको छ त्यो बेहोर्नुपर्ने थिएन । नेपाली काँग्रेस यो देशको एकमात्र प्रजातान्त्रिक पार्टी भएर पनि आज बाटो बिराएको बटुवाजस्तै भौँतारिरहेको छ । किन त्यस्तो भयो नेपाली काँग्रेसको अवस्था, किन नेपाली राजनीतिले सही बाटो पहिल्याउन सकेन आज चिन्ताको विषय बनेको छ । शायद बीपीले देखाएको बाटो हामीले अवलम्बन गर्न सकेको भए आज देशको यो अवस्था हुने थिएन । बीपीले विचार दिएर जानुभयो, दर्शन दिएर जानुभयो त्यसलाई सही व्याख्या हामीले गर्न सकेनाँै । त्यो विचारलाई हामीले अवलम्मन गर्न सकेनौँ । यथार्थ कुरा यही हो ।

जननायक विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाका विचारहरू आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक रहेका छन् । उहाँको जीवनकालमा उहाँलाई धेरै मानिसहरूले चिन्न सकेनन् ,धेरैले बुझ्न सकेनन् । उहाँका विचारहरू कालजयी बनेका छन । आज सबैले आफनो–आफनो दृष्टिकोणबाट व्याख्या गर्दछन् बीपी कोइरालालाई । त्यसैले बीपीका विचारहरूलाई यथार्थपरक भएर जनमानसमा लैजानुपरेको छ । यही कुरालाई मनन् गरेर नै बीपी विचार राष्ट्रिय समाजले बीपीका विचारहरूलाई जनस्तरमा पु¥याउने जमर्को गरेको हो । बीपी भन्नुहुन्थ्यो, “म मरेपछि नेपाली काँग्रेसमा मेरो भूमिकाको बारेमा व्यापक भ्रम सिर्जना गर्ने प्रयास हुनेछ भन्ने मलाई पक्का छ । घटनाहरूलाई बङ्ग्याएर इतिहासको गलत व्याख्या गरिनेछ । नेपाली काँग्रेसमा मैले लिएको अडान र मेरो दृष्टिकोणलाई गौण बनाइनेछ । मैले नेपाली काँग्रेसमा सदैव सैद्धान्तिक र विषयगत अडान लिएको छु । राष्ट्रियताको विषयमा, प्रजातान्त्रिक संस्थाहरूको विषयमा, आर्थिक विकास र समाजवादी व्यवस्थाको विषयमा, मेरा अडानका निरन्तरता छन्् । हिन्दुस्तानको बारेमा, राजाको बारेमा र संसारसँगको सम्पर्कका बारेमा मेरो दृष्टिकोणमा एउटा निरन्तरता छ र त्यसका आधारहरू मैले सधैँ उल्लेख गर्ने गरेको छु । २००७ सालको क्रान्ति हामीले हिन्दुस्तानबाट सञ्चालन ग¥यौँ । हामीलाई हिन्दुस्तानले सञ्चालन गर्न खोजेको कुराको मैले सधैँभरि र सबभन्दा बढी विरोध गरेको छु । मैले राजालाई हमेशा महŒव दिएको छु । मलाई थुनामा राख्दा पनि मैले त्यही विचार राखेको छु । उनको निरङ्कुश शैलीको मैले सधैँ र सबभन्दा बढी विरोध गरेको छु । मैले हिन्दुस्तानमा बसेर सङ्गठन गर्दा पनि आफ्नो राष्ट्रियताको छवि कायम राख्ने प्रयास गरेँ । राजासँग मेलमिलापको कुरा गर्दा पनि प्रजातन्त्रको आग्रहमा मैले कहिल्यै समर्पण गरिनँ । मेरा यी अडानहरूका बारेमा व्यापक भ्रम सिर्जना हुने सम्भावना मैले देखेको छु । नेपाली काँग्रेसको इतिहास ती सबै आदर्शहरू र लक्ष्यहरूका साथ भएको संघर्षको इतिहास हो । मलाई लाग्दछ यस मुलुकको उज्जल भविष्यका लागि नेपाली काँग्रेसमा ती कुराहरूको निरन्तरता रहनुपर्छ । जुन दिन नेपाली काँग्रेसले राष्ट्रियताको आफ्नो अडान छोड्नेछ, यो निरर्थक भएर जानेछ । जुन दिन यसले प्रजातन्त्रको आदर्शहरू छाडेर केवल सत्ताको राजनीति गर्नेछ, यो निरर्थक भएर जानेछ ।” बीपी कोइरालाका यी र यस्तै महान् वाणीहरूलाई आत्मसात् गर्दै उहाँका यी अवधारणाहरलाई जनस्तरसम्म पु¥याउने उद्देश्य राखेर बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको स्थापना भएको हो ।

बीपीको भूमिकाको विषयमा सिर्जित भ्रम

बीपी कोइराला निर्वासनमा रहनु हुँदा नै उहाँलाई आफनै कार्यकर्ताहरूबाट आफ्ना बारेमा आफू मरेपछि भ्रम सिर्जना गरिनेछ भन्ने कुरा लागेको रहेछ । बीपीको विचारमा काँग्रेसका नेता कार्यकर्ताहरू त्यतिखेर नै सिद्धान्तमुखीभन्दा सत्तामुखी हुँदैगएको आभास भइसकेको रहेछ । त्यसैले उहाँले उहाँलाई बङ्ग्याएर इतिहासको गलत व्याख्या गरिनेछ । “नेपाली काँग्रेसमा मैले लिएको अडान र मेरो दृष्टिकोणलाई गौण बनाइनेछ भन्ने मलाई पक्का छ” भन्नुभएको रहेछ । हुन पनि आज त्यस्तै भयो । वि.सं. २०४६ सालको सफल जनआन्दोलनपछाडि पार्टी विस्तारै सत्तामुखी हुँदै गयो । राष्ट्रियताका बारेमा, प्रजातन्त्रका बारेमा र समाजवादका बारेमा विस्तारै गलत व्याख्या गरिँदै गयो । हुँदाहुँदा राष्ट्रिय मेलमिलापकै बारेमा पनि गलत व्याख्या गरियो बीपीको जीवनकालपछि । बीपी कोइरालाले राष्ट्रिय मेलमिलापको नारा दिएर २०३३ पौष १६ गते नेपाल फर्कदा स्पष्ट रूपमा भन्नुभएको थियो कि राष्ट्रिय मेलमिलाप भनेको त्योसँगको मेलमिलाप हो जो प्रजातन्त्रवादी र राष्ट्रवादी छ । यदि कुनै शक्ति वा व्यक्ति राष्ट्रवादी छ प्रजातन्त्रवादी छैन अथवा प्रजातन्त्रवादी छ राष्ट्रवादी छैन भने त्योसँग हाम्रो मेलमिलाप हुन सक्दैन । त्यसैले उहाँको न राजासँग न कम्युनिष्टहरूसँग मेलमिलाप हुनसक्यो । बीपीको निधनपछि राष्ट्रिय मेलमिलाप भनेको जनतासँगको मेलमिलाप भनियो र सत्ताको लागि जोसँग पनि अंकमाल गरियो । यसरी हामीमा विचलन आयो । आज यही विचलनका कारण नेपाली काँग्रेसको यो अवस्था भएको छ । काँग्रेसले आफनो अडान पनि छोडेको छ पहिचान पनि गुमाएको छ भनेको यही हो । बीपीलाई पहिले नै आभास भइसकेको रहेछ कि उहाँको निधनपछि नेपाली काँग्रेसमा उहाँको भूमिकाको बारेमा व्यापक भ्रम सिर्जना गर्ने प्रयास हुनेछ भनेर ।

बीपी विचार

वि.सं. २००३ सालमा नेपाली राष्ट्रिय काँग्रेसको स्थापना भएपछि वि.सं. २०३९ मा बीपीको निधन भएको समयभित्र राष्ट्र, राष्ट्रिय, प्रजातन्त्र र समाजवादको विषयमा अभिव्यक्त बीपीका लिखित र मौखिक अवधारणाहरूको समष्टि रूप नै यथार्थमा बीपी विचार हो । जीवनको उत्तरार्धसम्मका अनुभवहरूलाई सँगाल्दै आफना कार्यकर्ताहरूलाई निश्चित मार्गदर्शन गरेर भविष्यको लागि समेत एउटा गोरेटो कोरिदिनुभएको छ । आज त्यही बाटोले नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ताहरूलाई निरन्तर प्रकाश दिइराखेको छ । अझै स्पष्टरूपमा भन्नुपर्दा, बीपी कोइरालाले आठ वर्षको भारत निर्वासनपछि मेलमिलापको नीति लिएर नेपाल फर्कनुअघि दिनुभएको वक्तव्यले काँगे्रसका कार्यकताहरूलाई मात्र होइन द्वन्द्वरत मुलुकका सबै मानिसहरूलाई बाटो देखाइदिएको छ ।

जन्मकालदेखि नै नेपाली काँग्रेस राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवादका आदर्श, मूल्य र मान्यताका आधारमा न्यायपूर्ण, गतिशील, स्वतन्त्र र समतामूलक समाजको स्थापनाका लागि प्रतिबद्ध छ । आफ्ना पार्टीका हजाराँैहजार नेता एवं कार्यकर्ताले प्रजातन्त्रका लागि गरेको त्याग, तपस्या र बलिदानपूर्ण देशभक्तिको लामो परम्परालाई काँग्रेस उच्च सम्मान गर्दछ । हिंसात्मक द्वन्द्वको बेलामा पार्टीका सैद्धान्तिक आदर्श र मुलुकमा स्थायी शान्तिका निमित्त जीवन उत्सर्ग गर्ने हजारौँ हजार शहीदहरूको सहादतलाई सम्मान गर्नु यसको कर्तव्य हो । उल्लिखित कार्यहरूभित्र, राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रको संरक्षण र संवर्धन गर्न र नेपाललाई सभ्य, सुखी र सम्पन्न राष्ट्रका रूपमा स्थापित गरी सामाजिक, राजनीतिक र आथिर्क विकास गर्ने पुनीत कार्यका लागि नेपाली काँग्रेसको स्थापना भएको हो । यसमा नेपाली जनताको एकात्मक भावना छ र सपना सजिएको छ ।

सशस्त्र आन्दोलन र पटक–पटक शान्तिपूर्ण आन्दोलन गरेको नेपाली काँग्रेसले देशको राष्ट्रियतामा संकट आइपरेको ठहर गरी निरन्तर आन्दोलन गरिरहने क्रममा बीपी कोइराला भारत निर्वासन छोडी स्वदेश फर्कनुभयो । यही दिनदेखि आजका दिनसम्म नेपाली काँग्रेसले प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको सफलताको लागि शान्तिपूर्ण जनआन्दोलनको नेतृत्व गर्दै आइरहेको छ । बीपी कोइरालाको भारत निर्वासन नेपाली काँग्रेसको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको एक महŒवपूर्ण पाटो हो । अहिले नेपाली काँग्रेस र नेपाली समाज पनि ठीक यसको उल्टो गतिमा छ भन्दा अत्युक्ति हँुदैन ।

बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको स्थापना

बीपी कोइरालाले नेपाली समाजमा राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवादका बारेमा विचार दिएर जानुभएको छ । आज उहाँका विचारहरू सान्दर्भिक छँदाछँदै पनि ती विचारहरूलाई समाजमा प्रत्याभूत गर्न उहाँका अनुयायीहरूले सकेका छैनन् । त्यसैले आज बीपीको विचार अल्मलिएको महसुस गरी उहाँका विचारहरूलाई नेपाली समाजमा प्रतिस्थापन गर्नु आजको आवश्यकता भएको छ । नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनका अग्रणी, महामानव बीपी कोइराला (बीपी) ले नेपालको राष्ट्रियताको संरक्षण एवम् संवर्धन र प्रजातन्त्रको स्थापना, स्थायित्व एवम् विकाससँगै नेपाली साहित्यमा पु¥याउनुभएको अतुलनीय योगदानको उच्च सम्मान गर्नुपर्दछ । उहाँले नेपालको स्वतन्त्रता, राष्ट्रिय एकता र अखण्डताका लागि नेपालको राजनीतिक परिवेशका सन्दर्भमा प्रतिपादन, परिभाषित एवम् विकसित गर्नुभएको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति र सिद्धान्तलाई आत्मसात गर्दै, मुलुकको समानुपातिक एवम् सन्तुलित विकास र जनताको जीवनस्तर माथि उठाउन लिनुभएको प्रजातान्त्रिक समाजवादको नीति, सिद्धान्त र कार्यक्रम प्रति पूर्णरुपमा विश्वास प्रकट गर्दै, बीपीले प्रतिपादन, व्याख्या एवम् विकास गर्नुभएको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति अन्तर्गत रहेर सो नीतिलाई वर्तमान राजनीतिक परिप्रेक्षमा विकसित एवम् परिभाषित गरी थप उन्नत बनाउँदै राष्ट्रियता र राष्ट्रिय अखण्डताको संरक्षण एवम् प्रवर्धन गर्न र प्रजातान्त्रिक समाजवादको नीतिलाई अझ व्यावहारिक ढंगबाट लागू गरी आर्थिक उन्नति र जनताको जीवनस्तर माथि उठाउने आधार बनाउन एवम् बीपी विचार र सिद्धान्तलाई जनस्तरसम्म पु¥याउने पवित्र उद्देश्यले यस ‘बीपी विचार राष्ट्रिय समाज’को स्थापना भएको हो ।

बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको साङ्गठनिक संरचना

यी सबै कार्यहरू सम्पादन गर्न समाजको सांगठनिक संरचनाको महŒवपूर्ण भूमिका रहेको हुन्छ । समाजका केन्द्रीय समिति, जिल्ला समितिहरू, क्षेत्रीय र गाउँ, नगर समितिहरू क्रियाशिल छन । जिल्ला समितिहरू पनि दुई प्रकारका छन ।

(क) शाखाहरू

(ख) आबद्धता प्राप्त संस्थाहरू

दुबै किसिमका सस्थाहरूको मान्यता र कार्यहरू एकै प्रकारको रहेको छ । यिनै निकायहरूको माध्यमबाट बीपी विचार राष्ट्रिय समाजले आफ्नो संस्थाका गतिविधिहरूलाई अगाडि बढाउनेछ ।

बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको आर्थिक परिचालन

वीपी विचार राष्ट्रिय समाज एउटा गैरनाफामूलक गैरसरकारी संस्था हो । यसको आफ्नो कुनै आर्थिक स्रोत छैन । त्यसैले यो संस्थाका सबै निकायहरूले आफनो स्रोत आफै जुटाउनुपर्ने हुन्छ । त्यसैल,े सस्थाको हिसाबकिताब पारदर्शी हुनेगरी प्रत्येक शाखाको बैङ्क खाता हुनु अनिवार्य हुन्छ । संस्थाको कार्य सञ्चालनको लागि विभिन्न व्यक्ति र निकायहरूबाट सङ्कलित चन्दा र सहयोग रकम संस्थाको आर्थिक स्रोतको रूपमा रहनेछ ।

(क) चन्दादाताहरू शिक्षक, प्राध्यापक कर्मचारी, व्यापारी एवं अन्य शुभचिन्तकहरूबाट सङ्कलित चन्दा रकम ।

(ख) जिल्ला विकास समिति, नगरपालिकाहरू ,गाउँपालिकाहरूबाट प्राप्त आर्थिक सहयोग ।

(ग) सांसद विकास कोषबाट प्राप्त हुने रकम ।

(घ) नेपाल सरकारका सम्बन्धित मन्त्रालयहरूबाट उपलब्ध गराइने रकम ।

(ड.) अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी सस्थाहरू र अन्य दातृ निकायहरूबाट प्राप्त हुने रकम ।

(च) आजीवन र साधारण सदस्यता शुल्कबाट उठेको रकम ।

बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको उद्देश्य तथा नीति

(क) बीपीले प्रतिपादन, व्याख्या एवम् विकास गर्नुभएको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीतिअन्तर्गत रहेर सो नीतिलाई वर्तमान परिप्रेक्षमा विकसित एवम् परिभाषित गरी थप उन्नत बनाउँदै राष्ट्रियता र राष्ट्रिय अखण्डताको संरक्षण एवम् प्रवर्धन गर्न प्रयत्नशील रहने ।

(ख) प्रजातान्त्रिक समाजवादको नीतिलाई अझ व्यावहारिक ढंगबाट अध्ययन अनुसन्धान गरी मुलुकको आर्थिक उन्नति र जनताको जीवनस्तर माथि उठाउने आधार बनाउन क्रियाशील हुने ।

(ग) बीपी कोइरालका विचार, सिद्धान्त र साहित्यिक कृतिहरूलाई जनस्तरसम्म पु¥याउन प्रयत्न गर्ने ।

(घ) बीपीकोइरालाले विशेषतः नेपालका लागि प्रतिपादन गर्नुभएको प्रजातान्त्रिक समाजवादबाट सुनिश्चित गर्न खोजिएको नेपालीको प्रजातान्त्रिक हक अधिकारसँगै शैक्षिक, स्वास्थ्य तथा आर्थिक हक अधिकारबारे जनतालाई सुसूचित गराउने ।

(ड.) नेपालको ग्रामीण क्षेत्रमा शिक्षा, स्वास्थ्य तथा रोजगारीमूलक कार्यक्रमहरूको विस्तारमा सहयोग पु¥याई ग्रामीण विकासमा टेवा पु¥याउने । महिला, दलित, आदिवासी तथा पिछडिएको क्षेत्र वा वर्गका जनताको क्षमता वृद्धिमा सहयोग पु¥याउने ।

(च) नेपालको राष्ट्रियताको संरक्षण र संवर्धन गर्न आवश्यक कार्य गर्ने । नेपालीहरूबीच कायम रहँदै आएको सदियौँ पुरानो आपसी सद्भाव, भाइचारा र एकता अझ वृद्धि गर्न अग्रसर रहने । नेपालको सांस्कृतिक पहिचानको संरक्षण गर्ने ।

(छ) अहिंसा, शान्ति र प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यताको संवर्धन र प्रसार गर्ने ।

(ज) मानव जीवनलाई स्वस्थ र सार्थक बनाउन अध्यात्म, योग र साधना जस्ता विषयहरूबारे जनस्तरसम्म अभियान चलाउने ।

(झ) समाजका असहाय र कमजोर क्षेत्र र वर्गका जनताको उत्थान विकासमा सहयोग पु¥याउन आवश्यक कार्य गर्ने ।

(ञ) समाजमा विद्यमान विभिन्न विभेदहरूलाई न्यूनीकरण गरी आपसी सौहार्दता र शिष्टता बढाई नैतिक आचरणको विकास गर्न संस्था प्रयत्नशील रहने ।

(ट) संस्थाले सामाजिक गतिविधिहरूमा संलग्न सरकारी तथा गैरसरकारी निकायहरूबीच समन्वय, सहयोग र सहकार्य गर्ने ।

(ठ) मानवअधिकारको संरक्षण एवम् प्रवर्धनमा प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गर्ने ।

(ड) राष्ट्रियस्तरमा शान्ति, अहिंसा र भाइचारा अभिवृद्धि गर्न आवश्यक कार्य गर्ने, सम्बन्धित निकायहरूलाई सुझाव तथा परामर्श दिने र सोको कार्यान्वयनका लागि प्रयत्नशील हुने ।

(ढ) बालक, युवा, वृद्ध, महिला, आदिवासी, दलित एवम् पिछडिएको क्षेत्र र वर्गहरूका लागि विशेष कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने ।

(ण) समाजमा उल्लेखनीय योगदान गरेका व्यक्ति, व्यक्तित्वहरूको कदर, तथा सम्मान गर्ने ।

(त) संस्थाको उद्देश्य परिपूर्ति गर्न तथा समाजको चेतना र विकासमा सहयोग पु¥याउन आवश्यकताअनुसार शैक्षिक संस्थाहरूको निर्माण र सञ्चालन गर्ने ।

(थ) मानवअधिकारको संरक्षण र प्रवर्धनमा प्रभावकारी भूमिका निवार्ह गर्ने ।

बीपी विचार राष्ट्रिय समाजले आयोजना गर्ने कार्यक्रमहरू

१. बीपी जयन्ती श्रावण ६ गते

बीपी विचार राष्ट्रिय समाजले आफनो वाषिक कार्यक्रमको रूपमा मनाउने कार्यक्रमध्ये हरेक वर्षको श्रावण ६ गते बीपी जयन्ती हो । यही दिन अर्थात् २०३९ साल ६ गतेका दिन महामानव बीपी कोईरालाको निधन भएको थियो । त्यसैले उक्त दिनलाई बीपीका विचारहरूलाई अनुसरण गर्दै नेपाली समाजलाई अघि बढाउने प्रतिबद्धताका साथ यो दिवस मनाउने गरिन्छ ।

२. बीपी स्मृति दिवस भाद्र २४ गते

जननायक विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको जन्म १९७१ साल भाद्र २४ गते भएको थियो । त्यही दिनको सम्झनामा बीपी कोइरालाले नेपाली समाजमा पु¥याउनुभएको योगदानको कदर गर्दै यो दिवस मनाउने गरिन्छ ।

३. राष्ट्रिय मेलमिलाप दिवस पौष १६ गते

८ वर्षको लामो भारत निर्वासनपछि बीपी कोइराला २०३३ साल पौष १६ गते नेपाल फर्कनुभएको थियो । यही दिनको स्मरण गर्दै प्रत्येक साल पौष १६ गते राष्ट्रिय मेलमिलाप दिवस मनाउने गरिन्छ ।

४. अन्य कार्यक्रमहरू

(क) माथि उल्लेख गरिएका कार्यक्रमहरूबाहेक पनि यो समाजको उद्देश्य पूरा गर्न सस्थाले विभिन्न कार्यक्रमहरू गर्नेछ । मूलतः संस्थाको उद्देश्य प्राप्तिमा सहयोग पुग्ने गरी विभिन्न छलफल, गोष्ठी, तालिम, अन्तरक्रिया, सभा, सार्वजनिक सुनुवाई, सांस्कृतिक कार्यक्रम, अध्ययन र अनुसन्धान तथा प्रकाशनका कार्यहरू समाजका सवै निकायहरूले आवश्यकताअनुसार गर्नेछन् ।

(ख) शान्ति, अहिंसा र प्रजातन्त्रको संरक्षण, संवर्धन र विकासका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्दछ । नेपालको मौलिक राष्ट्रिय पहिचानको संरक्षण गर्न, नेपालीको इतिहास, विविध कला, संस्कृति, साहित्य, दर्शन तथा वातावरणीय आदि क्षेत्रको संवर्धन र विकासमा सामाजिक चेतना जगाउने कार्यहरू पनि यस समाजको प्राथमिकतामा पर्दछन् ।

(ग) बीपी विचार राष्ट्रिय समाजले विगत वर्षमा जस्तै बीपीको सम्बन्धमा निबन्ध, लेख, रचनाको प्रतियोगितात्मक कार्यक्रमको आयोजना गर्नेछ ।

(घ) दुई वर्षभित्रमा बीपीका दुईवटा कृतिहरूको पुनः प्रकाशन गरिनेछ ।

(ङ) प्रत्येक वर्ष बीपीसँग सम्बन्धित विचारप्रधान लेख, रचना सङ्कलन गरी वार्षिक मुखपत्र प्रकाशित गरिनेछ ।

(च) २००७ सालदेखि हालसम्मका प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा योगदान पु¥याउने व्यक्तिहरूको विवरण प्रकाशन गर्ने ।

(६) तालिमको विषयवस्तु तयार गर्ने ।

(ज) नेपाली काँग्रेसका कार्यकर्ता र बीपी विचार राष्ट्रिय समाजका सदस्यहरूलाई संयुक्तरूपमा तालिम प्रदान गर्ने ।

(झ) जनसरोकारका विषय उठाउने ।

(ञ) यस संस्थाका शाखाहरू पचहत्तरै जिल्लामा पु¥याउने योजनाअनुरूप आगामी अधिवेशनअघि मुलुकका सबै जिल्लामा शाखा स्थापना गर्नुका साथै शाखा स्थापना भइसकेका जिल्लाहरूमा क्षेत्र, नगर, गाउँस्तरमा पनि संस्थाको विस्तार कार्यलाई अगाडि बढाउने ।

(ट) बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको आधिकारिक वेबसाइट धधध।दउष्लक।यचन।लउ मा अनलाइन माध्यमबाट बीपीका विभिन्न विषयमा लेखिएका लेखहरूलाई क्रमशः प्रकाशित गरिनेछ ।

(ठ) बीपी विचार राष्ट्रिय समाजले वर्षको एकपटक अनिवार्यरूपमा प्रशिक्षण शिविर सञ्चालन गर्नेछ ।

अन्त्यमा,

आज वी. पी. कोइराला हामीहरूको माझमा हुनुहुन्न । आज नेपालको राष्ट्रियता अत्यन्त कमजोर देखिएको छ । राष्ट्रियता कमजोर भयो भने लोकतनत्र पनि बलियो हँुदैन । राष्ट्र, राष्ट्रियता र लोकतन्त्र जोगाउने जिम्मेवारी आज हाम्रो काँधमा छ । बीपी विचारले मात्र नेपालको राष्ट्रियता र लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउँदछ भन्ने हाम्रो ठहर छ । बीपी विचार राष्ट्रिय समाज यिनै उद्देश्य पूरा गर्ने अभिप्रायले स्थापना भएको हो । आज नेपाली काँग्रेसका नेता तथा कार्यकर्ताहरूमा आएको वैचारिक विचलनलाई बीपीले कोरेको बाटोमा कसरी प्रतिस्थापित गराउन सकिन्छ भनेर बीपी विचार राष्ट्रिय समाज एउटा वैचारिक संस्थाको स्थापना भएको छ । यसका क्रियाकलापहरू यसै उद्देश्यले पे्ररित भएका छन् । आशा गरौँ यसका गतिविधिबाट बीपीको विचारलाई अवलम्बन गर्न सक्ने क्षमताको वृद्धि गरी नेपाल र नेपालीको राष्ट्रियता बलियो बनाउन सकियोस् यही हाम्रो संकल्प र प्रतिबद्धता छ ।

जय नेपाल !

महासचिवको प्रतिवेदन

विनयध्वज चन्द

महासचिव

आदरणीय साथीहरु,

आज वी.पी.विचार राष्ट्रिय समाजको दोस्रो माहाधिवेशन राष्ट्रभरिका प्रतिनिधिहरुको माझमा गर्न पाउदा मैले अति नै गौरवान्वित भएको महसुश गरेको छु । यस संस्थाको पहिलो अधिवेशन सीमित प्रतिनिधिहरुको रोहवरमा गरिएको थियो । आज व्यापक रुपमा हुन लागेको छ । यसको व्यापकता लाई अझ बढाउदै लगिने छ । यसका लागि तपाई सम्र्पूण साथिहरुले निस्वार्थ भएर वी.पी. को विचार यात्रालाई अझ बढी सशतm बनाएर अनन्त उचाइ सम्म लग्नु परेको छ ।

प्रिय साथीहरु,

वी.पी.विचार राष्ट्रिय समाज २०६९÷०४÷०८ मा दर्ता गरिएको थियो । यसका संस्थापक सदस्य श्री कुल वहादुर गुरुङ्ग,गोविन्द राज जोशी, विनय ध्वज चन्द,लक्ष्मण प्रसाद घिमिरे,सुनील कुमार भण्डारी,अम्विका वस्नेत,श्याम लाल श्रेष्ठ, लोकेश ढकाल र जनक राज गिरी हुनू हुन्छ । यस समाजको गठन गर्ने प्रमुख कारण नेपाली कांग्रेसमा आएको वैचारिक विचलननै हो । आदरणीय सभापति गिरिजा प्रसाद कोइराला समक्ष पनि यो कुरा अवगत गराएर वी.पी ले दिएको विचार गौण हुन थाल्यो भन्ने आवाज उठाइयो तर पार्टीको ध्यान यसतिर गएन । वास्तवमा वी.पी. लाई यसको आभास आफ्नो जीवन कालमा नै भै सकेको थियो वाहांले भन्नु भएको थियो ‘‘म मरे पछि नेपाली कांग्रेसमा मेरो भूमिकाको वारेमा व्यापक भ्रम सिर्जना गर्ने प्रयास हुनेछ भन्ने मलाइ पक्का छ । घटनाहरुलाई वङ्गाएर इतिहासको गलत व्याख्या गरिने छ । नेपाली कांग्रेसमा मैले लिएको अडान र मेरो दृष्टिकोणलाइ गौण वनाइने छ ।’’

आजको सत्यता पनि यही हो । अहिले नेपाली कांग्रेस नेपालको राजनितिको मियो रहेन । नेपाली कांग्रेस व्यतिहरुको गुट र उप गुटमा छिन्न भिन्न भै सकेको छ । आजको यो परिस्थितिमा आदरणीय के.वी.गुरुङ को शब्दमा भन्ने हो भने ‘‘कांग्रेस भित्र कांग्रेस खोज्नु परेको छ ।’’

यस्तो परिस्थितिमा वी.पी.का समर्थकहरुको दायित्व वी.पी.ले कल्पना गरेको कांग्रेसको स्थापना र्गनु हो । यसका लागि वैचारिक संघर्षको आवश्यकता छ र राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रको आधारमा समाजवादको स्थापनाका लागि निस्वार्थ भावनाले लाग्नु परेको छ । कुनै अवसरको लोभमा आफूलाई समर्पण नगरीकन स्वाभीमानका साथ द्दृढ भएर उभिन आवश्यक छ ।

वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाज आफैमा एउटा आन्दोलन हो । यस संगठनलाई संगठित गरी अगाडी बढाउने वेलामा धैरै जना साथीहरुले आफ्नो नैतिक समर्थन का साथ हामीसग उभिन तयार हुनु भएन । यसको एक मात्र कारण थियो अवशर पाउने लोभ । कसैलाइ टिकट चाहिएको थियो भने कसैलाइ राजनैतिक नियुतिm र केहीलाइ मनोनीत हुने रहर । व्यक्तिवादी प्रवृति र पैसाको चलखेलका अगाडी यस्ता इच्छा र रहरले काम गरेन । भविष्यद्रष्टा वी.पी. ले आज देखापरि रहेका घटनाहरुलाई आफ्नो शब्दमा यसरी चित्रित गर्नु भएको छ । ‘‘जुन दिन नेपालि कांग्रेसले राष्ट्रियताको आफ्नो अडान छोड्ने छ,त्यसैदिन यो निरर्थक भएर जाने छ । जुन दिन यसले प्रजातन्त्रको आदर्शहबरु छोडेर केबल सत्ताको राजनीति गर्ने छ , यो निरर्थक भएर जाने छ ।’ साथीहरु मैले, यसको व्याख्या गरी रहनु पर्दैन ।’ आज राजनीतिलाई कता लगिदैछ तपाईहरु सामुन्नेमा छ ।

श्रद्घेय साथीहरु,

विचार र आदर्शको राजनीतिलाई पुनस्र्थापित गर्नको लागि ठूलो त्यागको आवश्यकता छ । हामी स्वभिमानका साथ अगाडि बढयौं भने सफलता धैरै टाढा छैन तर यदि हामीले लाभको अगाडि आफूलाई समर्पण गरयौं भने फेरि आदर्शको राजनीतिलाई स्थापित र्गन सक्दैनौ ।

लगातारको प्रयास पछि आज देशभरिका साथीहरु हामी एक थलोमा हातेमालो गरेर उभिएका छौं । हाम्रो एक अठोट छ वी.पी. को वैचारीक आधारलाई पुनस्र्थापित गर्ने राष्ट्रियता,प्रजातन्त्र र समाजवादलाई बलियो बनाउने हाम्रो यो अभियानमा गाउँ–गाउँका साथीहरुलाई एउटै थलोमा उभ्याउने प्रयास रहने छ । विगतमा केही साथीहरुवाट यो वैचारिक यात्रा शुरु गरी आज वी.पी. विचार समाजको देशव्यापी प्रतिनिधिहरुको उपस्थितिमा स्रोत र साधन अभावको बावजुद पनि सन्तोष जनक तवरले राष्ट्रिय स्तर को रुपमा सम्पन्न गर्न लाग्दा हामि सवैमा विश्वास र हौसला अझ बढेको छ ।

वी.पी. को विचारलाई स्थापित गर्ने क्रममा विभिन्न कार्यक्रम गरियो । वी.पी. कोइरालाको ९९ औं जन्म जयन्तीको अवशरमा वी.पी कोइराला राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति र वर्तमान नेपाली राजनीति विषयक विचार गोष्ठीका आयोजना गरियो । माहामानव वी.पी.को जन्म शताब्दी समारोहको अवशरमा ‘‘राष्ट्रिय जीवनमा वी.पीको .स्थान’’ विषयक खुल्ला राष्ट्रिय निवन्ध प्रतियोगिताको आयोजना गरियो । प्रतियोगितामा प्रथम पुरस्कार रु.१,००,०००÷(एक लाख) तथा स्वर्ण पदक एक जनालाई ,द्धितीय पुरस्कार रु.५०,०००÷(पचास हजार)र रजत पदक एक जनालाई,तिृतीय पुरस्कार रु.२५,०००÷(पच्चिस हजार) तथा काश्य पदक एक जनालाई र सान्त्वना पुरस्कार रु.१०,०००÷(दश हजार) तीन जनालाई दिइयो । यस समाजको विशेष अनुरोधमा सरकारले राजनेता वी.पी. कोइरालाको चित्र अंकित रु. दशको टिकट प्रकाशित गर्यो ।

नेपाल सरकारले आ.व. २०७० मा यस संस्थालाई रु.२०,०००,००÷(वीस लाख) अनुदान दियो । यस मध्ये रु १०,०००,००÷(दश लाख) ले अक्षय कोष स्थापना गरिएको छ । वाँकी को दश लाख रकम चल्ति खातामा जम्मा गरी विभिन्न कार्यहरुमा खर्च गरिंदै छ । अहिलेसम्मको लेखा परीक्षण सम्पन्न भइसकेको छ । वी.पी का दुइ २ वटा लेख सहित पुरस्किृत निबन्धहरु समावेश गरी ‘‘राष्ट्रिय जीवनमा विश्वेश्वर प्रसाद कोइराला’’नामक पुस्तक प्रकाशित गरियो । यस पुस्तकको बिक्री बाट अहिले सम्म रु.१०,००० ÷(दश हजार)आम्दानी भइसकेको छ । साथै कितावका बाँकी प्रतिहरु बिक्रीमा छन् । आ.व.२०७३÷७४ मा सरकारले रु. २०,००,०००÷(वीस लाख) अनुदान स्वीकृत गरेको छ ।

जय नेपाल

Dark Side Of NGO

By
Deepak Raj Joshi

July 21, 2018, 7:29 a.m. Published in Magazine Issue: VOL 12 No.01, July 20, 2018 (Shrawan 04, 2075) Online Register Number: DOI 584/074-7

Do we need non-profit organizations in order to speed up our social development? This is a question that needs to be answered carefully. Non-profit organizations have made their place in some important parts of the general public and their voices seem to be rising in public debate.

NGOs are considered to be an important means of connecting with the public. There is no doubt that these non-governmental organizations have played an important role in the development of socio-cultural consciousness and curiosity in the country. However, due to the overwhelming nature of NGOs, questions have started arising regarding their functionality. More questions are being raised about International NGOs (or INGOs) and their loyalty towards the nation. Due to not adhering to foreign donation rule, restrictions are being imposed on some NGOs.

Since the 1980s, non-governmental organizations (NGOs) have expanded throughout the world, opening up an important political, cultural and socio-economic space in almost every corner of the globe. It is estimated that there are now more than 10 million NGOs on the planet. According to information officer of SWC Nepal has 480090 NGOs and 230 INGOs as of 2075. This number is what the government has in their database. There is one NGO for every 600 people in Nepal.

Combating poverty and illiteracy, protecting the environment, health issues, promoting civil liberties, protecting human rights and educating people are indeed good aspects of non-profit organizations but like two sides of the same coin, NGOs also have a dark side. Actually, NGOs working on such a large scale in a small country like Nepal is a reflection of the government’s failure. If the government is weak to solve a problem of the nation, the workers themselves could take up the task of solving the problem. This would create possibilities of improving the government. NGO or non- governmental organizations can be considered an important part of the country, as they are operated both by the government and by subscribing to citizens of developing countries like Nepal.

NGOs are considered as an inconsistent institution in fighting for the principles of transparency and public accountability. On the one hand, many NGOs speak out against the importance of transparency and accountability in every public policy, yet at the same time, NGOs themselves are not transparent and accountable to the public, including staff and beneficiaries of the program. No wonder the anomaly then makes some people busy asking: “How and what exactly are these NGOs working on?” Other intriguing questions that have been raised are questions like “what do the NGOs search for from some of its controversial publications?” Some of these questions ultimately summarize a number of weaknesses and criticisms for these NGOs.

The negative image of the NGO phenomenon is still quite warm today if you look at the history of the new order of the NGO (Non-Governmental Organization), which sounds quite ‘haunted’. In that sense, anyone working in an NGO should be ready to be labeled as ‘enemy’ state, and therefore is to be considered as a fighter for the interests of the people.

Why should foreign assistance be provided to non-governmental organizations working in the country? It is also a matter of pride for the country. How long are we to continue spreading a begging bowl in front of other countries to resolve problems discovered by them? What is the capacity of people who want to work for their country to solve problems related to their own country? If a single group of people in the country is not getting any kind of monetary support, how can such organizations claim to work for the country? This is the situation in Nepal. The government needs to investigate the activities of all the NGOs receiving foreign aid so that a fair society and a national social aid fund can be established to assist organizations that do real social work and have outcomes as proof of their work.

There is no such area in Nepal where NGOs have not set their footprint. According to a study done, NGOs and INGOs in Nepal have made an annual income of more than 35 billion rupees in areas including empowerment of human rights, women, education, tribal, diminished, poor, and excluded and marginalized communities. Mainly USA, UK, Italy, Germany, France, Switzerland, India, and other countries are running the INGOs.

Foreign debt is a serious problem for the government. If a country has foreign debt problems, other debt-related problems arise with regard to principal and interest payments on these foreign debts. The government should seek to increase export and growth of these foreign exchange reserves (to higher income countries) so that debt habit can be reduced. Better and creative utilization of existing resources is not dependent on any assistance or aid from foreign nations.

Dangers of Foreign Assistance or Foreign aid for financial development are
the most dangerous path for countries of the entire world. Mankind will continue to suffer as long as they take foreign aid, as this type of debt makes the country developed from the outside but empty in the inside. And if the country is debt-ridden, the citizens suffer the most as they become handicapped.

Nepal has not been able to escape the debt trap. Dark times are not waiting for us in the future, but are already present. This does not mean that situations will stay like this forever. Our nation is naturally rich and with education and opportunities, the younger generation can help build an independent country, which never has to search and then beg for aid from foreign nations. An independent country will always give way to independent people.

There Is Frequent Political Intervention In Schools And Universities In Nepal” Dr. JEET JOSHEE

“There Is Frequent Political Intervention In Schools And Universities In Nepal” Dr. JEET JOSHEE

Dr. JEET JOSHEE is the first Nepali-American to hold the prestigious position at California State University, Long Beach USA. Joshee, who was born in Bandipur, Tanahu in western Nepal, attended Bhanu High School , Bandipur, Tanahun. He left Nepal in pursuit of higher education to the United States some 33 plus years ago. He got his first master Degree from School for International Training in Vermont, USA and second Master degree and Doctoral Degree in International Development Education form University of Massachusetts at Amherst. He was an Assistant Dean at University of Connecticut and was appointed Dean in 2005 at Cal State San Bernardino. Now is he is Associate Vice President for International Education and Global Engagement and Dean of the College of Professional and International Education at California State University, Long Beach. He is also a the President of the American International Recruitment Council (AIRC) and also affiliated for a long time with the University Professional and Continuing Education Association (UPCEA), Association of International Education Administrators (AIEA), European Association of International Education (EAIE) and Asia-Pacific Association of International Education (APAIE). Dr. Joshi spoke to DEEPAK RAJ JOSHI about his education, career, experience and home country. Except: July 16, 2018, 12:42 p.m.

Deepak Raj Joshi

Who or what has been your greatest inspiration?

My parents and elder brothers taught me the difference between right and wrong and instilled the value of education in my mind early on in my life. I knew that a good education was the golden ticket to a bright and secure future personally but also to have a meaningful life. So, my inspiration came especially, from my father and family. Later on, my children were also a great source of inspiration for me as I saw them grow up to be responsible individuals and good contributors to the society.

The work I do and the people I work with around the world are also quite inspiring. I learn every day from the differing points of view I hear and the diverse set of people from all cultural backgrounds and nationalities that I work with. I strongly believe that our world is better and interesting because of the diversity of cultures, languages, opinions and people. Life will really be quite boring and dull if we all had the same likings, opinions and did the same things.

Would you please describe your responsibilities that you now have in the University?

I have a dual role and title in my university as Associate Vice President and Dean. As Associate Vice President, I am the Chief International Officer of my university. In this role, internationalizing my university and creating global learning opportunities for our students is a key part of my responsibility. CSULB has over 60 university partnerships around the world and I work with these universities to develop programs for our students, faculty and staff. We send over 1,100 of our students every year to different parts of the world for study-abroad. We also host almost 3,000 international students in my university from 100 different countries including Nepal. I oversee and manage staff and service units to support our international student body and programs globally.

As a College Dean, I oversee graduate and undergraduate degree programs that are geared towards adults and working professionals. My College also offers Certificate and professional education programs that teach job oriented practical, technical skills to people who are not interested in earning a degree. As a result, I work with many industry and businesses to meet their employees’ training needs.

What is the most rewarding part of your job?

As a teacher-administrator, being able to help our students realize their educational goals is the most rewarding part of my job. As an example, when I meet our students who return from study-abroad program and tell me that the opportunity opened their views of the world and that it transformed their life, I feel overjoyed and feel lucky that I played a small part in their wonderful experience. I also meet many prospective students from many countries wanting to come to CSULB for their further study. When I meet the same student on campus and learn that I was able to help them in their life-journey makes me realize I do an important and meaningful job.

Of course, I am lucky that I work with so many wonderful people in my university as well as my colleagues around the world. The work of an international educator is extremely important as the world gets more interconnected and more interdependent. No one nation or a group of people can solve major global issue by themselves. It requires collective efforts. Having better understanding between people from around the world is key to that collective effort. So, I feel that what I do as an international educator is more than just doing a job. International education programs help foster better understanding among different cultures and people and I feel good that I play a small part in it.

What are the main challenges in your position as Associate Vice President and Dean?

Although Cal State Long Beach is a public university, the state government funding for our university is not sufficient to meet our needs. So, funding and resources are always a challenge. Additionally, many of my programs run with no state funding and therefore we need to generate enough revenue to cover all costs. It is not an easy task as the head of the division, but I enjoy the challenges.

I oversee about 150 staff and faculty in my college. Having to manage a large operation is very complex. Being a manager requires all kinds of skill sets. Getting cooperation from all stakeholders can be challenging and at times daunting. But I know it is part of the job. I get paid to solve those complexities.

My university, Cal State Long Beach is quite large with 38,000 students and over 5,000 faculty and staff. California State University is also the largest university system in the United States with 23 universities and nearly half a million students. So, I work in a bureaucracy which creates challenges. There are times that I feel it would be great if I could just do my job, but it is not that simple.

Working with external constituents and global partners requires knowledge and understanding of different viewpoints, cultures and values. At times, what seems straight forward can be more complicated in a different cultural context. To be an effective leader one needs to have a clear vision, excellent management and leadership skills and being able to tend to multiple issues at the same time. These are challenges I face regularly.

What motivates you in your career?

I tend to see that every challenge presents an opening for new opportunities which gets me going all the time. I get to be innovative, I get to be entrepreneurial and I get to meet and work with people from around the world. As an educator, I also believe that I am making a difference in our students’ lives. That keeps me motivated more than anything. I also enjoy what I do. Without the enjoyment, it will be hard to be motivated.

What should be the main function of a university?

Teaching, research and service are the three major pillars of a university. But at the end of the day, every university’s main job is to help its students succeed – personally, academically and professionally. Everything we do in the university is about our students – helping them to be critical thinkers, and to be productive member of the society. As educators, our job is to make sure that we have provided every opportunity to our students to acquire knowledge and skills so that they can lead a meaningful, productive life.

Universities are also places for inquiry, a place to create new knowledge through research, a place for innovation. Through teaching, research and service, universities should serve its people, community, the country and the world.

What are some of the things your University is doing to internationalize the university?

Our focus is on our students. We are creating opportunities for our students to study-abroad. We have established scholarships so that they can travel and study at different place and gain the world view. Our goal is to double our study-abroad participants in the next few years.

Also, as I mentioned earlier, we have students from 100 different countries who adds tremendous global diversity at our university. We also have many foreign-born professors who are well connected with many international organizations and universities. Students, faculty and staff organize many cultural events on campus throughout the year that brings the world to our university.

We have also initiated a program called, Professors around the World – through which we fund our faculty members to travel and create learning opportunities for our students. Through this program, our faculties members have developed new programs and helped create global partnerships.

What is your view on Nepalese education system and the changes which have taken place in the education sector over the years?

Nepal has gone through many reforms in the last few decades in its education system and certainly made some progress, especially increasing the country’s literacy rates. Although there is some gap between male and female literacy rates, the overall improvement is noteworthy.

However, the overall education system still seems to be a work in progress in all sectors from primary to secondary to higher education. The quality of education in the public or the government run schools and universities continues to be of great concern. They seem to have not improved if not deteriorated. Also, the qualities of education in many private schools that are overtly profit oriented are questionable. There seems to be a gross neglect on regulations and lack of accountability. There are enough policy regulations but having policies alone do not solve problems or address to the issues. Effective implementation and management of those policies are much more important.

Qualifications of teachers in all sectors and consequently the quality of education are a paramount issue. While the education plan seems to address the need to train more teachers, the actual implementation of that plan does not seem to be carried out. Lack of funding in rural areas hurts those schools more than the ones in the urban areas. I have heard that teachers don’t get paid for months in many schools which I am sure affects negatively how the schools are run. Education must be the top priority for Nepal’s government in order to develop the nation, but it continues to suffer because of bad management, lack of planning and proper implementation.

We have gone through many political changes in Nepal. In your view how has it affected the Nepali education system?

Instability in the government, when the administration changes every six months, or every year is not a good thing for any country. Nepal seems to have been going through that cycle for quite some time now. How can one plan or see through what is planned when the tenure of the Education Minister keeps changing. Every time there is a new government, there is a new Education Minister who wants to do things differently, wants to bring new people. Before anything is put in place, there might be a new Minister due to the instability in the government. So, this is a destructive cycle. I am sure this situation is creating a state of uncertainty and a do-nothing environment.

Political instability hurts even more in Nepal’s context due to the weak public schools and university system. The educational institutions it seems are dependent of the political system and cannot function by themselves. I also think that the government certainly needs to legislate, make policies and ensure they are properly implemented, but the task of educating and management of educational institutions should be left to qualified educators, teachers and staff. There is too much political intervention in schools and universities as if the political parties and their leaders themselves are running the schools and universities. Political influence in educational institutions is a very unhealthy environment for the education sector in Nepal.

What is your view on the explosive growth of private educational institutions in Nepal? How do they affect the education system?

Private schools and universities play an important role in Nepal’s education system as they are increasingly serving a large group of Nepali students. To an extent, private schools are actually partially fulfilling the government’s education goals and people’s need by educating many students without taking any government funding. So, if done right, to an extent, private institutions, especially the ones that maintain high quality standards could be a good thing for Nepal. But private institutions alone will not solve the myriad of issues facing the education system in Nepal.

Having said that, it also depends on what kind of private institution we are talking about. There are good ones and there are bad ones. There is a wide held perception among parents that private schools provide better quality education than the public schools. This is not necessarily true of all private institutions. There are many private schools in Nepal which is operating solely for profit-making purposes rather than providing good education. So, there needs to be a strong regulatory measure taken by the government to oversee these private institutions. On one hand, almost all private schools are far more expensive than the public schools, and on the other, if they are operating only to make money and not provide good education, this will hurt people and the country. The excessive tuition and fees charged by the private institutions is also an issue from an accessibility perspective. Because only those with money who can pay will have access to private schools. And we all know majority of people in Nepal do not have the income level needed to pay for the expensive private education. So, the growth of private sector education in Nepal can be viewed with both lenses – good and bad.

People think that there is huge gap in the quality of education between public and private institutions? If you think there is this huge gap, what are some of the suggestions you provide to narrow that gap?

As I said in the previous question, there is this perception that private schools provide better quality of education. And it is true that many private schools seem to provide much better quality as it is indicative in the results of the national examinations. Students in private schools seem to be better prepared as the national exam is one indicator of quality. But when you set the bar too low in the comparison, as it seems to be the case for overall public schools, the claim of better quality in the private schools does not provide a true picture. Also, the claim of quality is not true of all private schools. There are also variations among public, government run schools. Some are better than others. Nonetheless, there is a gap if you consider the overall picture.

I think whether it is private or public sector, issues such as teacher training, better school infrastructure, sufficient funding and a major focus on student learning should be addressed to improve the quality of education. Issues in public education system including the issue of quality must be addressed by the government as the public sector serves an overwhelming majority of population.

Recently nationalism has been a widely-discussed topic in Nepal. What are your views on this as someone who was born and raised in Nepal?

It is not only in Nepal; the wave of nationalism is going around the world lately. Nationalism in-itself is not a bad thing – if it can unite people and bring a sense of pride about your country and your identity. But if the nationalism slogan is used to divide people, spread separatism, denigrate unity, it could be a very bad thing for any society and country. I have followed to some extent, the Terai, Madhes, Pahad and so forth movements in Nepal. To me those movements are regionalism or separatism than nationalism. They also seem to be highly politically motivated movements. These types of so called nationalism movements divide people than unite, bring chaos instead of peace and harmony. So, I don’t think movements like that in Nepal help anyone including the leaders of those movements.

Talking about the nationalism, I also want to stress the fact that we all are increasingly living in an interconnected and interdependent world. So, I would like to see more globalism than nationalism. We cannot live in isolation as some of the nationalism movements I have observed tend to advocate for such ideas. In my view those isolationist movements are destructive.

What do you do to stay true to your Nepali roots?

I am not sure if I can fully claim that I have stayed true to my Nepali roots when I have been away for so long. But I care deeply and stay connected to what is happening in Nepal. I also stay engaged with many Nepali organizations in the United States. I volunteer and contribute in activities related to Nepal. When the earthquake hit in 2015, one of the organization I am active in, the Friends of Nepal Los Angeles raised almost $25,000. I know it was a small amount in the scheme of things and the magnitude of devastation in Nepal, but we helped the Nepal Red Cross, brought food and blankets to villages and helped rebuild a children’s learning center and the high school in my home town Bandipur. I do these things when I can to not forget where my roots were and where I began my life’s journey.

I admit that it is not easy to stay connected with Nepal constantly. I have lived in the United States longer than I have in Nepal. So, my personal friends, my professional network and life are in the United States. I try my best, do what I can. For example, my kids largely grew up here but that did not stop me in trying to instill some Nepali values in them while they were growing up. I told them to never forget that they came from Nepal. I told them even if you forget, people will still ask – where are you from. And they have to say – from Nepal. I am an American citizen, but I am also a Nepali-American.

Article on Nepalese nationalism and B P Koirala

”नेपाली राष्ट्रियता र वी.पी. कोइराला”

विशेष अन्तरक्रिया कार्यक्रम

२७ शनिवारवार २०६९, काठमाडौं

प्रस्तुति : डा. रमेशकुमार ढुङ्गेल

१. पृष्ठभूमि

नेपाली राष्ट्रियता र वी.पी.कोइराला शीर्षकको विषयले यस देशको आधुनिककालको करिब अढाइ शताब्दी लामो इतिहासलाई र झ48डै ७ दशक लामो नेपालको प्रजातान्त्रिक संघर्ष र अभ्यासलाई समेट्दछ। यथार्थ रुपमा बु137ने प्रयास गर्दा नेपाली राष्ट्रियताको इतिहासले अठाह्रौं शताब्दिको उत्तरार्द्धतिर आएर आफ्नो प्रारम्भिक–रुपलाई अगाडि ल्याएको देखिन्छ, जुनबेला युरोपमुखी ‘नेशनालिज्म’ को पनि पूर्वरुप देखा पर्दै थियो। त्यसैगरी करिब ७ दशक लामो नेपालको प्रजातान्त्रिक संघर्ष र अभ्यासले वि.सं.१९८० को दशकदेखि शुरु भएको राणाशासन विरोधका सांकेतिक गतिविधि र त्यसैको फलस्वरुप क्रमिक रुपमा वि.स. १९९० को दशकदेखि देखापरेका ‘प्रजापरिषद्’, अखिल भारतीय नेपाली काँग्रेस, अखिल भारतीय गोर्खा काग्रेस जस्ता दल तथा संस्थाहरूका गतिविधि र इतिहासलाई उत्तिकै महत्वकासाथ समेट्दछ। प्रजातान्त्रिक सङ्घर्ष र अभ्यासका क्रममा जन्मिएका राजनीतिक दल वा संस्था मध्ये वि.स. २००३ सालमा गठन भएको नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस र ०५ सालमा गठन भएको नेपाल प्रजातन्त्र कांग्रेस मिलेर ०६ सालमा गठन भएको नेपाली काग्रेसको भूमिका नेपाली प्रजातन्त्र र त्यसको आदर्श अनुरुपको राष्ट्रियताको क्षेत्रमा सर्वोच्चस्थानमा रहेको कुरा कसैले नकार्न नसक्नेकुरा स्पष्ट छ। यस प्रसङ्गमा एउटा चाखलाग्दो ऐतिहासिक सन्दर्भ बु137न र सम्झनलायक छ, त्यो के हो भने, काँग्रेस नाम जोडिएर स्थापना भएका नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको क्रमका दल मध्ये ‘नेपाल र राष्ट्रिय’ दुबै नाम समेटेर नामाकरण भएको दलको अभियन्ता र पहिलो नेतृत्व वी.पी.कोइरालाबाटै भएको हो। यस घटनाको ८ वर्षपछि अर्थात सं. २०१२ सालको बीरगञ्जमा सम्पन्न नेपाली काँग्रेसको छैठौं महाधिवेशनले समाजवादलाई पनि अंगिकार गर्‍यो, जसले गर्दा नेपाली प्रजातन्त्रसंगै समाजवाद पनि राष्ट्रियताको आधारभूत विषय बन्न पुग्यो। यसरी नेपाली राष्ट्रियताको सन्दर्भमा वी.पी. र नेपाली काग्रेसको नाम खासगरी पछिल्ला प्रजातान्त्रिक गतिविधिको प्रसङ्गमा नङ्ग–मासु जस्तो टाँसिएर अगाडि बढेको तथ्य इतिहासका सामु छ र यस विषयलाई त्यसै रुपमा वाहेक अरू ढङ्गले बु137न सकिने स्थिति छैन।

अब नेपाली राष्ट्रियताको प्रसङ्गलाई अगाडि बढाउने क्रममा सोझै नेपालको ऐतिहासिक विषय वस्तु र घटनालाई एउटा सूचीको रुपमा मात्र उल्लेख गरेर पुग्दैन। यस विषयलाई राम्रोस147ग बु137न राष्ट्रियता भने कै के हो र आधुनिक नेपालका निर्माता पृथ्विनारायण शाह र नेपाली प्रजातान्त्रिक आन्दोलनका अभियन्ता वी.पी.ले त्यस विषयलाई कसरी बुझेका थिए वा बुझेकै थिएनन्? भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हो। यदि बुझेका थिए भने यस विषयलाई आजको सैद्धान्तिक ९तजभयचष्तष्अब०ि दृष्टिले कसरी हेर्न सकिन्छ? भन्ने तर्फ विचार गर्नुपर्ने हुन्छ।

माथि उल्लेख गरियो, नेपाली राष्ट्रियताको इतिहास अठाह्रौ शताब्दीको उत्तराद्धतिर देखि मात्र शुरु भएको भनेर ― किन त्यसलाई आधार समय मान्ने भन्ने प्रसंग एउटा हो भने, त्यस आधार समयलाई शुरू–शुरूमा वी.पी.ले किन अङ्गिकार नगरेको हो र सुगौलि सन्धिदेखि अर्थात् सन् १८१६ देखि मात्र ‘नेपाली राष्ट्रियताको उदयका निम्ति गोरखा राजाहरुको विजय अभियानको एउटा अप्रत्याशित सामग्री फेला पर्‍यो’ भनेर बोलेका हुन् भन्ने विषय तथा पछि २०३३ सालमा भारत निर्वाशनबाट फर्किए पछि चाही147 राष्ट्रियताको चुरो आधुनिक नेपालका निर्माता राजा र त्यस वरिपरिका राष्ट्रिय शक्तिलाई र प्रजातन्त्रलाई एकैक्रममा राखेर किन स्वीकार गरेका हुन्? भन्ने कुरा आज अत्यन्तै गंभीरतापूर्वक बु137न जरुरी भएको छ। यस विषयमा अहिले एउटा कुरा मात्र चर्चा गरेर अन्य विषयमा अगाडि बढ्न सकिन्छ जस्तो लाग्दछ, त्यो के हो भने, सच्चा र दृढ राजनेताहरु प्रायः देशको स्वाधिनताकासाथ सुरक्षा, जनताको न्यूनतम अधिकार र जनताको रक्षालाई प्रथम महत्व दिदै परिस्थिति अनुरुप समय सापेक्षतामा चल्दछन् र दुबै कुरालाई राम्ररी बचाउँछन्। अर्को तर्फ हठी नेताहरु भने आफू पनि भष्म हुन्छन् र देश र जनतालाई पनि स्वाहा पार्दछन्। नेपालका पृथ्वीनारायण, बहादुर शाह, जङ्गबहादुर, वी.पी. र महेन्द्र नै पनि आ–आफ्नै किसिमले प्रथम कोटीमा पर्दछन्। भीमसेन, मोहन शमसेर, राजा ज्ञानेन्द्र र अहिलेका कतिपय नेताहरू भने दोस्रो कोटीमा पर्दछन् भन्ने हाम्रो दृष्टिकोण हो। स्टालिन, हिटलर, चाउचेस्कु, सद्दाम जस्ता विश्वका नेताहरु पनि दोस्रो कोटीमा नै परेका उदाहरणहरु हामीले देखिरहेका छौं। देशको स्वाधिनता, जनताका न्यूनतम अधिकार र अमन–चयनका निम्ति कच्चा खेल नखेलिकन वी.पी.को जस्तो मध्यममार्गी राजनीतिक सिद्धान्तलाई व्यवहारिकतामा ढाल्न खोज्ने नेता वास्तवमा समय सापेक्षता र सिद्धान्तका पृष्ठपोषक हुन्छन्। पृथ्वीनारायण र वी.पी.मा यस्ता समानता देखिएका छन् यध्यपि यी दुवै राजनेताका आधार फरक छन्।

वी.पी.ले उनको राजनीतिक जीवनको पूर्वाद्धमा राष्ट्रवादलाई एक्काइसौं शताब्दीको नागरिकको प्रजातान्त्रिक अधिकारस147ग मात्र सम्बन्धित बनाएर बुझेको देखिन्छ भने उत्तरार्द्धमा यो मात्र त होइन रहेछ – प्रजातन्त्रस147गै ‘राष्ट्रियताको चुरो’ कुनै राष्ट्रिय संस्था वा राष्ट्रिय अस्तित्वस147ग गा147सिएका प्रतिक, समूह, व्यक्ति आदि (जसलाई वी.पी. राष्ट्रिय चरित्रका शक्तिहरु भन्थे) स147ग पनि उत्तिकै निहित रहेको हुन्छ भन्ने कुरामा निश्चित भएको देखिन्छ (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति पृ.१९)। उनका निम्ति राष्ट्रियता देशको अस्तित्व र त्यस देशका जनताको प्रजातान्त्रिक अधिकार दुबैस147ग सम्बन्धित देखिन्थ्यो। त्यसैले दोस्रो दृष्टिकोणमा सैद्धान्तिक हिसाबले देशभक्तीय राष्ट्रवादलाई जोड दिएको देखिन्छ। वी.पी.भन्थे – “राष्ट्रियताको चूरो नै छैन भने मैले के समात्ने?” (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति पृ.२०)।

यसमा राष्ट्रवादी शक्ति र यसका धरोहरतर्फ वी.पी.ले आत्मसात गरेको देखिन्छ। अहिले स्वयम्भू, बौद्धनाथ, पशुपति, लुिम्बनी जस्ता राष्ट्रिय धरोहर प्रति पनि खेलवाडमा लाग्ने हालका नेताले राष्ट्रिय शक्तिको चूरो पक्डन सक्दैनन् र देश डुबाउ147छन् भन्ने वी.पी.को पछिल्लाकालको अभिव्यक्तिको आशय आज पनि अत्यन्त सान्दर्भिक रहेको छ।

पृथ्वीनारायण शाहलाई राष्ट्रवादको यूरोपमुखी आधुनिक विचार थाहा थिएन तर भारतीय महाद्विपका ‘महाराष्ट्र’ ‘राष्ट्रकूट’ जस्त्ाा राष्ट्र नामधारी मुलुक र ऋग्वेद्देखिका ‘इयम्राष्ट्रिम संघमति …. सोहनो भवतु’ जस्ता दक्षिण एसियाका राष्ट्र र संघ सम्बन्धी ”हामी सबैस147गै बसौं, स147गै खाउ,147 मिलेर बसौं, परमचक्रीलाई पनि स147गै मिलेर परास्त गरौं” भन्ने जस्ता आदर्श दृष्टिकोणका विषयमा अवश्य ज्ञान थियो, जुनकुरा यूरोपमुखी राष्ट्रवाद भोगेका, पढेका र बुझेका वी.पी.मा थिएन वा अवश्य कम थियो होला। वास्तवमा नेपालमा वी.पी.को समयका राजा र पञ्चायती शासक तथा स्वयम् वी.पी. समेतलाई नेपाल देशको राष्ट्रवादको प्रसंगमा ऐतिहासिक वास्तविकताको बुझाईमा केही न केही अस्पष्टता भने रहेको देखिन्छ। किनकि त्यसबेला वी.पी. नेतृत्वको प्रजातन्त्रको लहर बोकेको नेपाली का147ग्रेस, राजा र पञ्चहरु सबै, एउटा स्वतन्त्र देश बनाउने र राष्ट्र निर्माण गर्ने नारामा अभ्यस्त थिए तर त्यो नारा खुरुक्कै उपनिवेशीकरण गरिएका संयुक्त राष्ट्र अमेरिका र भारत जस्त्ाा मुलुकका स्वतन्त्रताको संघर्षको क्रममा उठेका नाराबाट नक्कल गरिएको मात्र थियो। पृथ्वीनारायण शाह, बहादुर शाह, जङ्गबहादुर जस्ता शासकले अन्तर्राष्ट्रिय जगतलाई समेत कि शक्ति देखाएर कि कुटनीतिक चालले भएपनि बचाएको स्वाधिन र सार्वभौमिक नेपालको इतिहास नै नबुझकन उपनिवेशका जनतामा रहेको जस्तो हिनताबोधको शिकार वा त्रशित मनस्थितिको उपज मात्र थियो त्यो नारा। किनभने नेपाल कहिल्यै उपनिवेश नभएको स्वतन्त्र देश थियो, त्यो पनि साम्राज्यवादी शक्तिहरुस147ग लडाईं–भिडाईं गरेर आफ्नो अस्तित्व कायम गरिराख्न सफल भएको एक स्वतन्त्र एवम् सार्वभौम राष्ट्र थियो।

यसो भएतापनि वी.पी. र पृथ्वीनारायण शाह दुबैमा देशभक्तीय राष्ट्रवाद स्पष्टसंग देखिन्थ्यो। पृथ्वी नारायण शाहले बुझेको भू–राजनीति र वास्तविकता देशभक्तीय राष्ट्रवादको रुपमा वी.पी.मा पनि स्पष्टसंग झल्कन थालेको थियो पछिल्ला कालमा। यस सन्दर्भमा वी.पी. भन्छन्ः ”….हिन्दुस्तानमा निर्भर रहेर कोही राजनीति गर्न चाहन्छ भने, त्यो पनि धेरै सफल हु147दैन या चीन र रुसस147ग मात्र निर्भर भएर गर्छ भने पनि सफल हु147दैन, यिनीहरुलाई चिढाउनु पनि हु147दैन। ….कसैको पनि धृतराष्ट्र आलिङ्गनमा हामीले जानु हु147दैन, हिन्दुस्तानस147ग नजिक भएपनि त्यसको पकडमा जानु हु147दैन” (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति – पृ ११२–११३)। वी.पी. विदेशी एजेन्टदेखि होसियार रहनु पर्ने र पार्टी विविध कारणवश हिन्दुस्थान उन्मुख भएतापनि हिन्दुस्तानको हतियार भने बन्नु हुँदैन र प्रयोग हुनबाट बच्नु पर्दछ भन्ने सङ्लो राष्ट्रिय धारणा राख्ने राजनेता हुन् (राजा, राष्ट्रिया र राजनीति पृ.१११)। यसबाट के बुझन्छ भने, पृथ्वीनारायण पनि दुईढुङ्गाको तरुल देख्थे नेपाललाई र दक्षिणका वादशाहलाई धूर्त, चतुर र स्वार्थी मान्थे त्यसै गरी उत्तरको शक्तिलाई पनि त्यो ज्यादै ठूलो छ भर्सक बचेर सतर्कतासाथ सम्बन्ध राख्न निर्देशन दिन्थे। वी.पी.को यहाँ उल्लेखित धारणा पनि पृथ्वीनारायणसँग ठ्याक्कै मिलेको देखिन्छ। यहाँ सच्चा देशभक्तीय राष्ट्रवादी दृष्टिकोण दुवैमा एउटै खाले देखिएको छ। वी.पी. ले पछिल्लाकालमा “प्रो.इण्डियन भन्ने तत्व” आफू र आफ्ना राजनीतिक समूहभन्दा बाहिर देख्न थालका थिए (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति पृ. १४०)।

वी.पी.को देशको राष्ट्रिय अस्तित्व बचाउने राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति तथा फिरङ्गीसँग संयुक्त भई लडेर नेपाललाई स्वाधिन देशका रुपमा उभ्याउने पृथ्वीनारायण शाहको नीतिमा कहाँ छ भिन्नता? आश्रित नीति बनाई मिल्न आउनेलाई मिलाउँदै र नआउनेलाई त्यहाँका जनतालाई समेत हात लिई मिलाउँदै अंग्रेज र चीनका साम्राज्यको बीचमा ढुङ्गाका कापको तरुल जस्तो भएर भएपनि नेपाल र नेपालीलाई सुरक्षित राख्ने नीति पृथ्वीनारायण शाहको राष्ट्रिय नीति थियो। ‘फिरङ्गी र कुइरेका थाप्लामा ट्वाक”, ”भोट चीनिया माथि खुकुरी वा खुँडा” भनेर खाँडो जगाउने संस्कृति साम्राज्यवादी शक्ति वा विदेशी शक्ति विरुद्धमा एक भएर उठ्ने नेपाली राष्ट्रियताको संकेत किन होइन? विदेशी शक्तिबाट खतरा भएपछि राष्ट्रियताको वा त्यस्ता शक्तिको पञ्जाबाट उम्कने क्रममा नै राष्ट्रवादको भावनाको विकास हुने त होनी! पृथ्वीनारायण शाह ”त्यो शक्ति अवश्य आउन्या छ” आफू बच्न तयार हुनु भन्थे। भयो पनि त्यस्तै। वी.पी.को पनि त विश्लेषण झ48डै त्यस्तै होइनर? स्थानीय उत्पादनका सामग्री, स्थानीय मनोरञ्जन, स्थानीय संस्कृतिमा रमाउँदै सात समुद्रपारबाट आएको स्वार्थी शक्तिबाट बचेर एउटा हिमाली स्वाधिन र सार्वभौम देश बनाउने र त्यसलाई बचाउने धारणा हो पृथ्वीनारायणको। गोरखाको विजय अभियानको रुपमा अंग्रेजले यसलाई गोर्खा भने पनि पृथ्वीनारायण चाहीं ‘यो राज्ो’ वा ”नेपाल भन्याको प्रकृतिले बनाएको किल्ला’ को रुपमा हेर्थे। भ–ूराजनीति राम्रोसंग बुझेका वी.पी.को पछिल्ला कालको बुझाई पनि संस्कृति सभ्यताको विषयमा यस्तै यस्तै नै थियो।

२. देशभक्तीय नागरिक राष्ट्रवाद कि जातीय साँस्कृतिक राष्ट्रवाद?

राष्ट्रवादी धारणा, खास गरी दुई किसिमका देखिन्छन्। पहिलो नागरिकवादी राष्ट्रवाद ९ऋष्खष्अ ल्बतष्यलबष्कि्क० र जातिगत समुदायवादी राष्ट्रवाद ९भ्तजलय यच भतजलय–अगतिगचब िलबतष्यलबष्कि्क०। पहिलोले नागरिक सर्वोच्चता, राष्ट्रिय र व्यक्तिगत स्वतन्त्रतामा आधारित प्रजातान्त्रिक मुलुक, नागरिक कर्तव्य र सुरक्षायुक्त तथा सहकार्य, सहअस्तित्वका साथ भाइचारामा अड्ने दृष्टिकोण बोकेको राष्ट्रवादलाई जनाउँछ। यस्तो राष्ट्रवादले स्वाधिनता, प्रजातन्त्र, सहअस्तित्व, सर्वस्वीकार्य सामाजिक–आर्थिक प्रणाली जस्ता कुरामा महत्व दिएको हुन्छ। वी.पी.ले परिकल्पना एवम् व्याख्या गरेको राष्ट्रवाद त्यस्तै देखिन्छ। ‘नागरिक एकता’ ‘राष्ट्रिय एकता’ तथा ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप’ यी सबै नागरिक राष्ट्रवादका विषय हुन्। यसमा वी.पी.ले स्पष्ट रुपमा पार्टी–पार्टी मात्र मिल्ने र राष्ट्रिय चरित्रका शक्तिसँग एकोहोरो विरुद्धको अभियान चलाउने भनेको होइन भनेर स्पष्ट रुपमा भनेका छन् (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति पृ.१९)। यस विचारमा पछि आर्थिक वितरणको क्षेत्रका प्रजातन्त्र र समाजवादका मिश्रित कुरा थप्दै धनी–गरीव बीचको खाडल कम गर्ने बाटो लिएको देखिन्छ।

सुरुमा जमिन भन्दा पनि जनता मात्र राष्ट्र देख्ने वी.पी.ले राष्ट्र निर्माण गर्ने पृथ्वीनारायण शाह जस्तै राष्ट्र र राष्ट्रियताका साधनको चर्चा गर्दा जमिन, नदी, वन–जङ्गल सहित सहअस्त्विमा रहेको मानव श्रोत भएपछि पूर्ण राष्ट्र विकसित हुन सक्ने चर्चा गरेको कुरा बिर्सन हुन्न (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति पृ.२४)। वी.पी.देशभक्तिलाई खुरुक्कै भावनात्मक भएको कुरा स्वीकार्छन् र भन्छन् – “मानिसमा भावनात्मक विकास भएर नै राष्ट्रको विकास भएको हो” र राष्ट्रियताको भावना त्यसैबाट विकसित हुनु हो। यो भावनाले चाहीं अधिकारको कुरा मात्र गर्दैन भन्ने कुरा बु137नु पर्छ। यसबाट उनी खाँटी नागरिक वा राष्ट्रभक्तीय राष्ट्रवादका पक्षधर हुन् भन्ने स्पष्ट बुझन्छ। वी.पी. राष्ट्रवादी शक्ति र पूर्ण प्रजातन्त्र माग्ने जनताको शक्ति बीचको स्वार्थको मिलानको अवस्थालाई राष्ट्रवादी प्रजातन्त्र मान्दछन् भन्ने देखिन्छ (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति पृ.१०७)।

अर्को राष्ट्रवाद हो, जातिय समुदायगत वा राष्ट्र राज्यीय ९लबतष्यल(कतबतभ० पद्धतिको राष्ट्रवाद। बहुसाँस्कृतिक धारणावादी ९्कगतिष्(अगतिगचबष्कि्क० को राष्ट्रवाद र विकासवाद पनि यसैसंग संवन्धित देखिन्छ, जुन धारणा वतर्मान परिस्थितिमा असफल हुँदै गएको कुरा ठाउँ ठाउँ, वेलावेलामा उठ्न थालेका छन्। वी.पी.का कृतिहरु र उनका पछिल्ला अभिव्यक्तिहरुलाई ध्यानपूर्वक दृष्टि दिंदा उनी जातीय समुदायगत राष्ट्रवादका पक्षधर होइनन् भन्ने स्पष्ट देखिन्छ। उनी नेपालमा भित्रिदै गरेका जातीय समुदायगत दृष्टिकोणलाई अर्न्तराष्ट्रिय गैह्रसरकारी संस्थाहरूको भड्काव वा वहकावको रुपमा देख्दछन्। यस्तो बाहिरिया प्रभावको वहकाव नहुँदाको अवस्थामा नेपाली सबै समुदायमा राष्ट्रिय भावना लुकेको देख्छन् वी.पी.। ऋषिकेश शाहको धारणामा मतान्तर व्यक्त गर्दै विदेशीलाई अनुकुल हुने र नेपाल भित्र नेपालीहरूलाई भडकाउने भनेर उनलाई आरोप लगाउन समेत पछि हच्कदैनन् वी.पी.। त्यसै गरी पृथ्वीनारायण जस्तै नेवार संस्कृतिको प्रशंशा गर्दछन् वी.पी.। उनमा जातीय समुदायगत आधारमा उठेको भनिएको भावनामा विश्वास देखिदैन। विदेशी एजे48ट द्वारा सञ्चालित व्यक्ति, संस्था, मिडियाका कारण र अनेक मुकु48डोधारीहरुको वहकावमा मात्र यदाकदा जातिय समुदाय र तराई जस्ता क्षेत्रीय भावना अगाडि बढेको कुरामा उनी विश्वस्त देखिन्छन् (राजा, राष्ट्रिया र राजनीति पृ३९–४५)। जुन कुरा अहिले छर्लङ्गसंग देखिएको यथार्थ हाम्रो सामु छ कि छैन भनेर हामीले सोच्नै पर्ने बेला आएको छ।

जातीय र साम्प्रदायिक समूहहरुलाई बढाउने, भड्काउने र राष्ट्रवादी शक्तिहरूलाई कमजोर पार्ने ऋषिकेश शाह जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगबाट चल्ने कुत्सित एजे48डाको वी.पी.ले ठाडो विरोध गरेका छन् भन्ने कुरा हामीले बु137नै पर्दछ। पहाड, तराई, नेवार, पर्वते आदिका प्रसंग वी.पी.ले राम्रैसंग उठाएका छन् तर जातीय राजनीतिको उच्चारण समेत उनले गरेका छैनन। उनको भावना शासक वर्गका शाह, राणा बाहेक सबै प्रजातान्त्रिक अधिकार र सामाजिक सुरक्षाको आवश्यकतामा रहेको सबै नेपाली जात जातिगत समुदाय प्रजातान्त्रिक अधिकार र आवश्यक सामाजिक, आर्थिक सुरक्षाबाट बञ्चित रहेको कुरा वी.पी.को विचारमा स्पष्ट झल्केको देखिन्छ। कुन क्षेत्र र कुन जातीय समुदाय उपेक्षित भन्ने भन्दा पनि राष्ट्रको स्वाधिनताको सुनिश्चितता र न्यूनतम मानवीय अधिकार सहितको प्रजातान्त्रिक पद्धतिको निश्चितता वी.पी.का निम्ति विशेष चासोका विषय थिए। नेवार जाती र तराईका विषयमा चर्चा गर्दै आँकडा नै प्रस्तुत गरेर यी समुदाय उपेक्षित भएको कुरा अस्वीकार गरेका छन् वी.पी.ले। यस सन्दर्भमा वी.पी. भन्छन् – ”दशवर्ष अघि पूर्णियाबाट आएका एउटा हिन्दुस्तानीले नागरिकता लिएपछि तराइको प्रवक्ता बन्न पाउने तर दुई पुस्ता देखि पुरै तराईमा बस्दा पनि वी.पी. आफै चाहीँ पहाडे मूलका भएकाले तराईको हुन नपाइने? तराईको उपेक्षा भयो भन्नेहरुको १०/२० वर्ष अघि मात्र नेपाल छिरेका र विदेशी प्रभावमा त्यस्ता कुरा उठ्न लागेको कुरामा वी.पी. विश्वस्त देखिन्छन् (राजा, राष्ट्रिया र राजनीति पृ.४२)। यसो भए तापनि उनी पुराना तराईवासीहरुमा भने राष्ट्रियताको आफ्नो जस्तै भावना रहेको कुरा औल्याउँछन्।

राजालाई प्रजातन्त्र तर्फ ढल्किन लाग्दा हामी बलिको बाख्रा भयौं, त्यसो गर्न पाइदैन, प्रजातन्त्र अपनाउन पाइँदैन भन्नेहरूलाई वीपी. विदेशीका मुखु48डोधारी एजे48ट ठान्दथे, यो अभिव्यक्ति तुलसी गिरी जस्ता व्यक्तिका मुखबाट निस्किएको देखिन्छ। अधिकार प्राप्ति, आत्मसम्मानको रक्षा र मानवीय मर्यादालाई महत्व दिनुपर्ने तर जातीय र क्षेत्रीय आधारमा राजनीति सञ्चालन गर्न नहुने वी.पी.को भनाई स्पष्ट छ। राष्ट्रियताको जातीय समुदायगत वा धार्मिक–सांस्कृतिक र क्षेत्रीय धारणा राष्ट्र–राज्यीय राष्ट्रवादको धारणा हो, यसमा नागरिक सर्वोच्चताको भन्दा मानव जातीय नश्ल र त्यससँग सम्बन्धित पद्धतिलाई महत्व दिइने हुँदा वी.पी.को पूर्ण प्रजातन्त्र र वैयक्तिक स्वतन्त्रता नागरिक वा राष्ट्रभक्तीय राष्ट्रवादसँग कुनै तालमेल रहेको देखिदैन। यस सन्दर्भमा वी.पी.को धेरै पछिल्लो समयको एक वक्तव्यको टड्कारो सम्झना हुन्छ, जसमा नेपालको राष्ट्रियताको प्रसङ्ग उठाउँदै यदि यस विषयमा स्पष्टता छैन भने देशको एक मुठी माटो हातमा लिएर शोच्न सबै नेपालीलाई आह्वान गरेका थिए। वी.पी.को त्यो धारणा देशभक्तीय राष्ट्रवादको वाहेक अरू हुनै सक्दैन।

३. प्रजातन्त्र, समाजवाद र राष्ट्रवाद

वी.पी. संसार बुझेका, तात्कालिक परिप्रेक्षमा अलिक धेरै अध्ययनशील, प्रजातान्त्रिक–समाजवादी नेता तथा अभियन्ता थिए। जनताले गाँस–बास, कपास तथा आत्मसम्मानकासाथ जीउन पाउने अधिकार देशलाई बाह्य हस्तक्षेपबाट टाढा राखी स्वाधीनताको सुनिश्चितताको सोचमा मग्न थिए वी.पी.। उनको राष्ट्रवादमा ठूला अट्टालिका र दरवारमा बस्नेलाई जनता मानिदैनथिए। पृथ्वीनारायणले जस्तै राष्ट्रिय शक्तिका केन्द्र बीच मेलमिलाप ल्याउन खोज्दथे वी.पी.। पृथ्वीनारायण पनि खान लाउन पाउने जनता हुँदा मात्र दरवार वा तत्कालिक अर्थमा राष्ट्रिय शक्तिको केन्द्र (बाह्य परिवेशको दृष्टिले) बलियो हुने कुरामा विश्वास गर्दथे। उनी वी.पी. पनि भोको पेटको जनताले स्वाधिनता र राष्ट्रिय हीतको काम गर्न मुश्किल हुने कुरामा विश्वस्त थिए। समाजवादका समानता, साझापन, सहअस्तित्व, परिश्रमको फलको सुनिश्चितता, सामाजिक सुरक्षा जस्ता विषयसँग प्रजातन्त्र मिसाएर प्रजातान्त्रिक–समाजवादयुक्त राष्ट्रियताको आवश्यकता देख्थे। विना परिश्रम, छलछामका भरमा शासन गर्ने र जीवनयापन गर्नेलाई लुट संस्कृतिका पृष्ठपोषक मान्दथे वी.पी.। हिजो आज नेपालमा यस्तै लुट संस्कृति व्यप्त हुँदै गएको छ र देश र यसको राष्ट्रिय भावना अधोमुखी हुँदै गएको स्पष्टसंग देखिन्छ।

प्रजातन्त्रमा समाजवादी चिन्तनको मिश्रणले मात्र प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तलाई राम्रोसँग उपयोग गर्न सकिन्छ भन्ने उनको भनाई थियो। त्यसैले अति वा (बननचभककष्खभ) आर्थिक उदारिकरणको पृष्ठपोषक थिएनन् वी.पी.। सुमेकर र गान्धिको समेत कहिलेकाँही प्रभावमा रहेका वी.पी. क्कबिि ष्क दभबगतषग िका हिमायती भएकाले नेपाली राष्ट्रियतालाई अति उदारिकरण र यूरोपमुखी अति औद्योगिकीकरणको समर्थनमा थिएनन्। यथार्थमा यो व्यवहारिक राष्ट्रवाद थियो। अति जातीय सामुदायिक या साम्प्रदायिक उदारीकरण पनि मान्दैनथे वी.पी., बरु राष्ट्ररक्षा र प्रजातन्त्रका निम्ति आन्तरिक राष्ट्रिय शक्तिहरूका बीच मिलिजुलीको धारणा उनका निम्ति महत्वको विषय थियो।

प्रजातान्त्रिक समाजवाद ९मझयअचबतष्अ कयअष्बष्कि्क० का कट्टर अनुयायी वी.पी. पूर्ण उदारीकरणको मार्गको पूँजीवादी राष्ट्रितालाई स्वीकार्दैनथे भन्ने कुरा स्पष्टै देखिएको छ। त्यसैले उनी नरम वा सीमायुक्त पूँजीवादी सामाजिक आर्थिक व्यवस्थाको नजिक पनि थिए। पछिल्लाकालमा गैह्र क्रान्तिकारी वा मध्यमार्गी वामपन्थी वा समाजवादीकरण गरिएको नरममार्गी पूँजीवादको ९कयअष्बष्किभम अबउबतबष्कि्क० को समर्थक जस्तो पनि देखिएका छन् वी.पी.। वी.पी. देशको विकासमा उत्पादनको अभिवृद्धि पूर्ण प्रजातन्त्रको अवस्थाबाट र वितरणको प्रवर्द्धन समाजवादी शैलीबाट गर्ने कुरामा राख्थे, जुन कुरा कयअष्ब िमझयअचबअथ को धारणासंग नजिक देखिन्छ।

वी.पी. प्रजातान्त्रिक समाजवादी आन्दोलनका अगुवा मध्येका भएको हुनाले वहुदलीय र मानवीकिकरण गरिएको पूँजीवादलाई अँगाल्ने व्यक्ति थिए। त्यसैगरी उनी एउटा व्यवहारवादी परिवर्तनयुक्त राष्ट्रवादका व्याख्याता पनि थिए। अतिवादी वाममार्ग र अतिवादी पँूजीवादको समर्थक नभएकै कारण उनी प्रजातान्त्रिक समाजवादी विचार समूहमा संलग्न हुँदै आफ्नो दललाई समेत त्यसै वैचारिक धारमा उभ्याएका थिए। उनी यस अन्तरराष्ट्रिय वैचारिक राजनीतिको अग्रपङ्तिमा थिए र समय समयमा विश्वलाई नै हुने किसिमको मावनतावादी दृष्टिकोण राख्न सफल थिए। विश्वका मानव जाती सबैलाई भोक, रोग र कपास जस्ता न्यूनतम आवश्यकताबाट मुक्ति दिलाउनै पर्छ भन्ने सोच समाजवादी प्रजातन्त्र ९कयअष्ब िमझयअचबअथ० को भएको हुनाले वी.पी. नेपालमा अझ नरम पूँजीवादी वा व्यवहारवादी विचार लागू गर्ने सोचमा समाजवादी प्रजातन्त्रलाई प्रजातन्त्रिक समाजवादको रुपमा अगाडि बढाउने प्रयत्नमा थिए। यस क्रममा यस किसिमका समाजवादलाई पनि समाहित गरिने नरम पूँजीवादी प्रजातन्त्रका हिमायती वी.पी.का अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा प्रस्तुत कतिपय विचारलाई विश्वका ठूला–ठूला नेताहरुले समेत समय–समयमा मुक्तक48ठले प्रशंसाका साथ उदृत गरेको उदाहरण पनि भेटिएका छन्। यस सन्दर्भमा जर्मनीका सोसियल डेमोक्रेसीका नेता ध्ष्ििथ द्यचबलमत का ध्यचमि ब्च्कब्कभलत बलम ध्यचमि ज्गलनभच वा ँचभभमय्क ाचय्क ज्गलनभच जस्ता पुस्तकको सम्झना हुन्छ। यी पुस्तकमा द्यचबलमत ले वी.पी.ले २० विलियन डलरको चन्द्रमा यात्राको अमेरिकी योजनाको कडा आलोचना गरेको कुराको प्रशंसा गरेका छन्। यस आलोचनामा वी.पी.ले २० विलियन डलर चन्द्रमामा मानिस पठाउन खर्च गर्नु भन्दा ५० विलियन डलर विश्वको गरिबी हटाउनमा अमेरिकाले खर्च गरेको भए राम्रो हुन्थ्यो भन्दै केनेडी सरकारको यस अन्तरिक्ष कार्यक्रम प्रति आलोचनात्मक धारणा राखेका थिए भनेर द्यचबलमत ले लेखेका छन् ९ज्ञढडटस्ज्ञट०। द्यचबलमत ले लेखेको उक्त उद्गारको जर्मन भाषाबाट अनुदित अंग्रेजी व्यहोरा निम्न वमोजिम छ।

ब् ाभध थभबचक बनय, बल ब्कष्बल ाचष्भलम या ्कष्लभ, लयध मभबम, उगत तजभ त्रगभकतष्यल या उचष्यचष्तष्भक ष्ल जष्क यधल धबथस् धजथ जबम एचभकष्मभलत प्भललभमथ बउउभबभिम तय जष्क अयगलतचथुक कअष्भलतष्कतक लयत तय दभ अयलतभलत कष््कउथि तय तबपभ गउ तजभ अजजबििभलनभ या तजभ क्यखष्भत क्गउतलष्प ९या धजष्अज तजभथ जबम कअष्भलतषष्अ गलमभचकतबलमष्लन बत तजभ तष््कभ०रु ध्जथ जबम प्भललभमथ कभत तजझ तजभ तबकप या उगततष्लन बल ब््कभचष्अबल यल तजभ ्कययलरु ब्लम धजथ जबम तजभ कअष्भलतष्कतक बकपभम ायच तभल थभबचक तय मय ष्त बलम द्द48 दष्ििष्यल मयििबचकरु : थ ल्भउबभिकभ ाचष्भलम, द्य। ए। प्यष्चबबि, धजय धबक भखभल दभततभच बअत्रगभलतभम धष्तज जष्क अयगलतचथुक उचष्कयलक तजबल धष्तज ष्तक कभबत या नयखभचल्कभलत, बलम धजय बकपभम जष्क त्रगभकतष्यलक त्रगष्भतथि, जबखष्लन अबलअभच या तजभ बिचथलह, दगत लय भिकक ायअष्दथि ायच तजबत, धयलमभचभम धजथ ाषतथ दष्ििष्यल अयगमि लयत दभ ्कयदष्ष्शिभम तय जभउि अयलत्रगभच तजभ धयचकत या नयिदब िउयखभचतथ ९द्यचबलमत ज्ञढडटस्ज्ञट०।

यसरी वी.पी.को राष्ट्रियता नागरिकमुखी, समाजमुखी, आर्थिक समृद्धि र समानता तथा पूर्ण प्रजातन्त्रको आदर्शसँग जोडिएको देखिन्छ। उनमा जातीय समुदाय वा राष्ट्र–राज्यिय सांस्कृतिक राष्ट्रवादको धारणा खासै थिएन। वी.पी. सोझै स्वीकार गर्थेकि राष्ट्रिय शक्तिहरु बीचको मेलमिलाप विना एकोहोरो अधिकार प्राप्तिका निम्ति गरिने प्रजातान्त्रिक आन्दोलन व्यवहारिक थिएन। यस किसिमको एकोहोरो संघर्ष र कटाक्षपूर्ण अवस्थामा विदेशी तत्वलाई फाइदा पुगेको हुनाले निन्द्राबाट झल्याँस्स भै ब्युँझएको जस्तो अनुभव भएको कुरा समेत वी.पी.ले स्पष्ट उल्लेख गरेको पाइएको छ (राजा, राष्ट्रियता र राजनीति पृ.२९)। यिनै विदेशी तत्वको उक्साहटमा मात्र जातीय र क्षेत्रीय कुरा उठ्न थालेको हो भन्नेमा वी.पी. विश्वस्त थिए। त्यसैले उनले पूर्ण प्रजातान्त्रिक र राष्ट्रिय एकतायुक्त अवस्थाको सृजना नै नेपाली राष्ट्रियता प्रवल राख्ने बाटो हो भनेका थिए। उनी नेपालका शासक परिवारका शाह र राणा बाहेक सबैलाई एकै कोटीका नेपाली जातीय समुदायको रुपमा मान्दथे। राष्ट्रवादी स्वार्थ भएका राजसंस्था सहितको शक्ति र जनताको प्रजातान्त्रिक अधिकार खोज्ने शक्ति बीचको मेलमिलाप नै राष्ट्रिय मेलमिलाप मान्ने वी.पी.को धारणा देखिन्छ। यस सर्न्दभमा उनले हिजो आज उठ्ने गरेका राजनीतिक दलहरू बीचको मेल र एकतालाई सङ्केत गरेका होइनन्। यस विषयमा वी.पी.ले अत्यन्तै स्पष्टताका साथ बोलेका छन् (पूर्ववत, पृ.१९)। तर दुर्भाग्यवश किन हो कुन्नी उनकै केही अनुयायीहरूले वी.पी.को राष्ट्रिय एकता र मेलमिलाप र सो सम्वन्धि विचार धारालाई अपव्याख्या गरी उपेक्षा गरेको देखिन्छ, जुन कुराले नेपालको राष्ट्रियता र प्रजातन्त्र दुवैलाई कुनै फलिफाप गरेको देखिदैंन। यस सन्दर्भमा खास कुरा भन्नु पर्दा न पृथ्वीनारायण शाहका कुरा उनका सन्तानले राम्रोसंग सुने, न त वी.पी.को सैद्धान्तिक बाटो उनका अनुयायी मानिने हामीहरूले नै राम्रोसंग अपनाउन सकयौं, खाली उनको नामलाई मात्र प्रयोग गरियो र अझै गरिंदैछ। वी.पी.को विचार प्रतिकूल अतिमहत्वाकांक्षी उदारिकरण तर्फ लाग्यौं, त्यो अप्रत्यक्ष रूपमा घातक हुँदैगयो, सांस्कृतिक खण्डिकरणको क्रम देशले थेग्नै नसक्ने गरी बढ्यो र त्यो क्रम अझै जारी छ। त्यसैले हेनरी फोर्ड मोडलको उदारिकृत तथा वृहत उत्पादनको सिद्धान्त विपरितको वी.पी.को आत्मनिर्भरमूखी मध्यम मार्गी आर्थिक सिद्धान्तलाई हामीले विचार नै नगरी लत्यायौं र वामपन्थीहरूको चपेटामा देशलाई फन्दामा पुर्‍यायौं।

इमान्दारी र संयमताको राजनीति गर्न जोड दिने वी.पी. उक्साउन,े भडकाउने, उचाल्ने र हिजो आज जस्तो सस्तो लोकप्रियताको राजनीतिले धेरै काम गर्दैन भन्ने कुरामा विश्वस्त थिए। यदि राष्ट्रवादी शक्तिसँग प्रजातन्त्रवादी शक्तिको मेलमिलाप बाहेक अर्को बाटो रोज्यो भने नेपाली काँग्रेस तथा देशकै समेत भविष्य छैन भन्ने कुरामा वी.पी. दृढ थिए। जुन कुरा कति महत्वपूर्ण थियो र छ भन्ने कुरा वर्तमान नेपाली राजनीतिक घटना र विकास क्रमले प्रमाणित गरिदिएको छ। प्रजातान्त्रिक समाजवादको तत्कालिक धार युद्ध, संघर्ष र मानवीय क्षति गरेर मात्र कुनै परिवर्तन हुने होइन, वास्तवमा नरमपन्थी मध्यम मार्ग नै अपनाउनु पर्छ भन्नेमा ढल्किएकाले वी.पी. पनि द्यभबवब्कष्ल ँचबलपष्लि ले झैं मानव इतिहासमा असल युद्ध र खराव शान्ति नहुने भएकोले शान्तिपूर्ण परिवर्तनको मार्ग तर्फ ढल्किएको देखिन्छ।

४. उपसंहार

वी.पी. आधुनिकतावादी र यूरोपमुखी राष्ट्रवाद बुझेका नेता हुन् भन्ने कुरामा शंका छैन। यसो भएतापनि कहिलेकाहीँ उत्तरआधुनिक चिन्तक झैं अन्तर्राष्ट्रियतावाद पनि वी.पी. मा नदेखिने चाहीं होइन। देशभक्तिय वा नागरिक राष्ट्रवाद भन्दा नेपालीको प्रजातान्त्रिक अधिकार प्राप्तिको मूल मुद्दामा उनी लिप्त देखिन्छन् ०१७ साल भन्दा अगाडिसम्म। पहिले राणा र पछि राजा विरुद्ध नै लागेर प्रजातान्त्रिक अधिकारमुखी राष्ट्रवादको मात्र चासो राख्थे वी.पी.। तर पछि अन्तर्राष्ट्रिय अनुभव बटुल्दै र बु137दै जाँदा र भारत निर्वाशन छाडेर स्वदेश फर्कने क्रम र त्यसपछि भने राष्ट्रिय एकता, राष्ट्रिय अस्तित्वको रक्षा र प्रजातन्त्र तर्फ उनको विचार परिमार्जित हुँदै आएको देखिन्छ। यो कुरा वी.पी.का दृष्टिमा नेपालको राष्ट्रिय अस्तित्व नै समाप्त हुने अवस्थामा भएको सन्दर्भमा उठेको पाइएको छ, त्यसैले राष्ट्र नरहे हामी पनि रहन्नौ भन्ने धारणाको खुला उद्घोष उनले गरेका थिए।

प्रजातन्त्रको जगमा र न्यायपूर्ण आर्थिक वितरणयुक्त व्यवस्थामा मात्र राष्ट्रियता फस्टाउने कुरामा वी.पी. विश्वस्त देखिन्छन्। त्यसैले राष्ट्रिय अस्तित्वको खतराको तुलनामा व्यक्तिगत सुरक्षाको खतरालाई उनी वास्ता गर्दैन थिए। उनी विदेशी वा मुकु48डोधारी तत्वसँग ज्यादै होशियार रहनु पर्छ भन्दै आन्तरिक मेलमिलापमुखी राष्ट्रवाद तर्फ लागेका थिए। यस आधारमा उनको राष्ट्रवाद राष्ट्रभक्तीय वा नागरिक राष्ट्रवाद नै हो भन्न सकिन्छ। यस्तो नीति लागू भएर देश भित्र एकता कायम हुन सकेको अवस्थामा नै प्रजातन्त्र र राष्ट्रियता सुदृढ हुने हो र विदेशी चलखेल नियन्त्रण हुने हो।

यसरी वी.पी.को राजनीतिक जीवनमा विचारका दृष्टिले दुई किसिमका पाटा देखिएका छन्। २०१७ साल अघि र भारत निर्वासित र निर्वासनबाट फर्किएपछिका पाटा बिल्कुल फरक देखिन्छन्। उनको राष्ट्रियताको व्याख्यामा पनि त्यस्तो परिवर्तनको स्पष्ट आभाष पाईन्छ। शुरुशुरुमा आदिकवी भानुभक्तमा नेपाली राष्ट्रियताका संकेत देख्ने वी.पी. राजा र त्यस संस्थालाई वा त्यस वरिपरिकालाई खास राष्ट्रवादी शक्ति मान्दैनथे। पृथ्वीनारायण कै पनि प्राय आलोचना गर्थे र महत्वाकांक्षी सामन्तको रूपमा हेरी जङ्गबहादुरका नीति र उनले नेपाली स्वाधीनता र संप्रभुसत्ताको निम्ति खेलेको भुमिकाका विषयमा वी.पी.ले चर्चा नै नगरको हुनाले उनलाई त्यस बेलाको वास्तविक ऐतिहासिक तथ्यको जानकारीको अभाव भएको अथवा त्यस प्रति विचार नपुगेको जस्तो महशुस हुन्छ। वी.पी. एक अत्यन्त दृढ राष्ट्रवादी नेता हुन्, कमसेकम उनको राजनीतिक जीवनको दोश्रो ख48डमा त्यस्तो देखिएको छ। उनको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति मध्यममार्गी र व्यवहारिकतावादसँग सम्बन्धित र नेपाली राष्ट्रवादमा आएको नयाँ सोच हो। त्यो हिजो, आज र भोलि समेत आवश्यक देखिन्छ यस देशमा। प्रजातन्त्रलाई संस्थागत गर्दै जाँदा राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रलाई छुट्याउन नसकिने वा एक अर्कोका पुरक वा अन्योन्याश्रित रुपमा मानेका छन् वी.पी.ले। राष्ट्रलाई माटो वा भूमि होइन जनता भन्ने वी.पी.मा पछिल्ला दिनमा केही दृष्टिकोणमा परिवर्तन आई जनता र सम्बन्धित भूगोल समेतलाई उनले राष्ट्रवादमा समेटेको देखिन्छ। यसो गर्दा तत्कालिक राजसंस्थालाई अत्यन्तै महत्वपूर्ण स्थानमा राख्ने प्रयासमा वी.पी. रहेको स्पष्टैसंग देखिन्छ।

जर्मन विद्वान : बह ध्भदभच को तीन किसिमको नेता हुन्छ भन्ने व्याख्यामा आधारित दृष्टिकोणबाट र उनको राजनीतिक जीवन, चिन्तन शैली र क्रियाकलापलाई हेर्दा वी.पी. एक राष्ट्रवादी र अजबचबक्कबतष्अ नेता हुन्, जसले जनतालाई प्रभाव पार्ने र निडरताकासाथ लड्न भिड्न सक्ने सक्षमता देखाएका छन्। उनको युवावस्थाको वामपन्थी सोच र पछिको परिवर्तन प्रसिद्ध पूर्व वामपन्थी फ्रेञ्च विद्वान न्भयचनभक भ्गनभलभ क्यचभ िको जस्तै बिलकुल फरक रुपमा अगाडि बढेको देखिन्छ। यो कुरा क्यचभ िको च्भाभिअतष्यलक यल ख्ष्यभिलअभ भन्ने पुस्तक हेरेमा स्पष्ट हुन्छ।

वी.पी.को अध्ययनशीलता, निर्भिकता र दार्शनिक स्पष्टता सहितको चिन्तन, नेतृत्व र व्यक्तित्व समेतका कारण नेपालका राजनेता तथा समग्र नेपालीमा समेत सबैभन्दा आधिक रुपमा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा उदृत गरिएका व्यक्ति हुन् वी.पी.। नेपाली इतिहासमा वी.पी. एक निर्भिक, जनचेतना र प्रजातन्त्रका समय सापेक्षित हुन्। उनको प्रजातान्त्रिक समाजवादी चिन्तन, राष्ट्रिय शक्ति बीचको मेलमिलापको धारणा, मध्यममार्गी र व्यवहारिकतावादी दृष्टि, मानवीय मूल्यले बाँधिने किसिमको पूँजीवाद वा नियन्त्रित रुपको वा नरमपन्थी उदारवाद, नागरिक वा राष्ट्रभक्तिय राष्ट्रवाद, क्षेत्रीय वा जातिगत समुदाय वा साम्प्रदायिकतावादी राजनीतिको विरोध जस्ता कुरा नेपाल र नेपालीको राष्ट्रिय हितमा सधैं उपयोगी हुने कुरामा कुनै शंका उठ्न सक्दैन। यसो भएतापनि अहिले वी.पी. को चिन्तन र बाटोलाई छाडिएको र वेवास्ता गरिएको अवस्था छ। त्यसैगरी प्रजातान्त्रिक समाजवाद पनि केवल शब्दमा मात्र सीमित हुन पुगेको देखिन्छ। सच्चा राजनीति छैन, जातीय समुदायगत राजनीतिले प्रजातन्त्रलाई मात्र नभै देशकै अस्तित्वमा प्रश्न उठ्न सक्ने संकेत देखिदैछ। बाह्य शक्तिको चासो र चलखेल वी.पी.ले भने जस्तै गरी बढेको छ हिजो–आज। साम्प्रदायिकता र क्षेत्रीयता तर्फ उक्साहटका प्रयासहरु जारी छन्। यस्तो अवस्थामा वी.पी. र उनका बिचारलाई संस्मरण मात्र गर्नाले पनि वर्तमान राजनीतिक सङ्कटको निकास खोज्न, लोकतान्त्रिक आन्दोलनलाई सही दिशा दिदैं देशलाई बचाउन बाटो पहिल्याउन सहज हुनेछ भन्ने हामीलाई विश्वास लागेको छ।

उपयोग गरिएका स्रोतहरू

द्यचबलमत, ध्ष्ििथ, ज्ञढडट। ध्यचमि ब्च्कब्कभलत बलम ध्यचमि ज्गलनभचस ब् अबिि ायच ब्अतष्यल ९तचबलकबितभम दथ ब्लजिभब द्यभिि०। ीयलमयलस् ख्ष्अतयच न्यििबलअश ीतम।

एबच्कबलभलत : ष्ककष्यल या तजभ प्ष्लनमय्क या ल्भउब ितय तजभ ग्ल्, ज्ञढढघ। एचष््कझष्लष्कतभच प्यष्चबबि बत तजभ ग्लष्तभम ल्बतष्यलक, ल्भध थ्यचप।

ीभलत, ब्मब्क, ज्ञढढढ। ल्भध एयष्तिष्अब ित्यगनजत। ीयलमयलस् ीबधचभलअभ ७ ध्ष्कजबचत।

ज्बचष्क : बलयक, ज्ञढडड। त्जभ क्यअष्बष्कित 73लतभचलबतष्यल बत न्गलउयष्लत ९तचबलकबितभम ाचय्क न्चभभप०। ब्तजभलकस् न्।ीबमष्बक ७ ऋय। एगदष्अिबतष्यलक।

प्यष्चबबि द्यए, ल।म। ू ल्बतष्यलबष्कि्क, ९गलउगदष्किजभम तथउभम कअचष्उत ष्ल तजभ अयििभअतष्यल या तजभ बगतजभच०

ऋजष्लभकभ एभयउभिुक 73लकतष्तगतभ या ँयचभष्नल ब्ााबष्चक, ज्ञढट48। ल्भध म्भखभयिऊभलत ष्ल ँचष्भलमथि च्भबितष्यलक दभतधभभल ऋजष्लब ७ ल्भउब।ि

ःष्कजचब, प्ष्चबल, ज्ञढढद्ध। द्य।ए। प्यष्चबबिस् ीषभ ७ त्ष््कभक। ल्भध म्भजिष्स् ख्ष्कजधब एचबपबकजबल

ःष्कजचब, क्जबकजष् ए।, ज्ञढडछ। द्य।ए। प्यष्चबबिस् ब् ऋबकभ क्तगमथ ष्ल त्जष्चम ध्यचमि म्झयअचबतष्अ ीभबमभचकजष्उ। ख्बचबलष्कष्स् प्यलबचप एगदष्किजष्लन ज्यगकभ।

ऋजबततभचवभभ, द्यजयबि, ज्ञढडद्द। एयचतचबष्त या ब च्भखयगितष्यलबचथ द्य।ए। प्यष्चबबि। ल्भध म्भजिष्स् ब्लपगच एगदष्किजष्लन ज्यगकभ

((((, ज्ञढड48। एबबिअभ एभयउभि ७ एयष्तिष्अकस् ल्भउब िष्ल एभचकउभअतष्खभ। ल्भध म्भजिष्स् ब्लपगच एगदष्किजष्लन ज्यगकभ

प्यष्चब,ि क्गकष् ि९भम।०, ज्ञढडद्द। म्झयअचबअथ 73लमष्कउभलकबदभि ायच म्भखभयिऊभलत, ख्बचबलबकष्स् क्बलमवग एगदष्अिबतष्यल

क्यचभ,ि न्भयचनभक भ्गनभलभ,।।।।। च्भाभिअतष्यलक यल ख्ष्यभिलअभ

ध्भदभच, : बह,।।।।।।।।।।ीभबमभचकजष्उ

कोइराला वी.पी., २०३८. ”विकासको निम्ति प्रजातन्त्र अनिवार्य छ” यज्ञबहादुर थापा द्वारा लिइएको अन्तर्वार्ता, नेपाल पुकार अंक १, फागुण ७, पृ. १―४।

――――, २०४७. भारत निर्वासनबाट श्वदेश फर्कने निर्णय पछि देशवासीका नाममा सम्वोधन ”ऐतिहासिक दस्तावेज”, नेपाल पुकार, मंसिर, पृ. २

कोइराला, विश्वेश्वरप्रसाद, २०४७, राष्ट्रिय एकताको निम्ति आह्वान, काठमाडौं : वी.पी. समाज

――――, २०३८, मेलमिलापको सर्त, राष्ट्रियता र प्रजातन्त्र : अन्तर्वार्ताहरूको संकलन, काठमाडौं, जय नेपाल प्रकाशन

――――, २०३८। प्रजातान्त्रिक समाजवाद, काठमाडौं : जय नेपाल प्रकाशन

――――, २०३७, आजको राष्ट्रिय चिन्तन : वक्तव्य, सं.सु.आ.लाई सुझाव र अन्तरवार्ताहरूको संकलन, काठमाडौं : माधवमणी राजभ48डारी

आचार्य, नरहरि, (संपादन), २०५३. विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला : नेपाली कांग्रेसको चार दशक, काठमाडौं सम्वत्सर प्रकाशन

――――, २०६३. फेरी सुन्दरीजल (जेल डायरी २०३३―३४), ललितपुर : जगदम्बा प्रकाशन

――――, २०५४. जेल जर्नल, ललितपुर : जगदम्बा प्रकाशन

कर्माचार्य, सुवर्ण र सुमन, २०४७. जननेता विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालः विचारमाला, रामेछाप, अभिवन प्रकाशन

गौतम, सिद्धिनाथ (स्ांपा.), २०४८. वी.पी. स्मृति ग्रन्थ, ललितपुरः नेपाल राष्ट्रिय अभिनन्दन समिति

शर्मा, गणेशराज (संकलन, संपादन), २०५५। विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको आत्मवृतान्त, ललितपुर जगदम्बा प्रकासन

――――, (संकलन, संपादन), २०६३, राजा, राष्ट्रियता र राजनीति, ललितपुर जगदम्बा प्रकासन

वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजको विधान

वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजको

विधान

(संशोधन एवम् परिमार्जन सहित – २०७१)

BPIdeology National Society 2071

प्रस्तावना

नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनका अग्रणी, महामानव वी.पी. कोइराला (वी.पी.) ले नेपालको राष्ट्रियताको संरक्षण एवम् संवर्धन र प्रजातन्त्रको स्थापना, स्थायित्व एवम् विकाससंगै नेपाली साहित्यमा पु¥याउनु भएको अतुलनीय योगदानको उच्च सम्मान गर्दै, उहाँले नेपालको स्वतन्त्रता, राष्ट्रिय एकता र अखण्डताका लागि नेपालको राजनीतिक परिवेशका सन्दर्भमा प्रतिपादन, परिभाषित एवम् विकसित गर्नुभएको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति र सिद्धान्तलाई आत्मसात गर्दै, मुलुकको समानुपातिक एवम् सन्तुलित विकास र जनताको जीवन स्तर माथि उठाउनका लागि लिनु भएको प्रजातान्त्रिक समाजवादको नीति, सिद्धान्त र कार्यक्रम प्रति पूर्णरुपमा विश्वास प्रकट गर्दै, वी.पी.ले प्रतिपादन, व्याख्या एवम् विकास गर्नु भएको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति अन्तरगत रहेर सो नीतिलाई वर्तमान राजनीतिक परिप्रेक्षमा विकसित एवम परिभाषित गरी थप उन्नत बनाउँदै राष्ट्रियता र राष्ट्रिय अखण्डताको संरक्षण एवम् प्रवर्धन गर्न र प्रजातान्त्रिक समाजवादको नीतिलाई अझ व्यवहारिक ढंगबाट लागु गरी आर्थिक उन्नती र जनताको जीवन स्तर माथि उठाउने आधार बनाउन एवम् वी.पी. विचार र सिद्धान्तलाई जनस्तरसम्म पुयाउने पवित्र उदेश्यले यस ‘वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाज’ नामक नाफा रहित उद्देश्य रहेको एक गैह्रसरकारी संस्था स्थापना गरेका छौं । यो विधान संस्था दर्ता ऐन २०३४ को अधिनमा रही तर्जुमा गरिएको छ ।

प्रारम्भिक

१. यस संस्थाको नाम बी पी विचार राष्ट्रिय समाज रहने छ । अंग्रेजीमा BPIdeology National Society रहनेछ । अंग्रेजीमा छोटकरीमा BPINS भनिने छ ।

(क) संस्थाको कार्यालय रहने ठेगाना – यस संस्थाको केन्द्रीय कार्यालय काठमाण्डांै जिल्लामा रहने छ ।०

(ख) संस्थाको कार्यक्षेत्र ः– यस बी पी विचार राष्ट्रिय समाजको कार्यक्षेत्र काठमाण्डौ जिल्ला रहनेछ । जिल्ला स्तरमा संस्थाको जिल्ला शाखा गठन गरिने छ । स्थानीय अधिकारीको स्विकृतिलिई अन्य जिल्लामा पनि कार्यालय विस्तार गर्न सकिने छ ।

(ग) प्रारम्भ ः– यो विधान संस्था दर्ता भएको मिति देखि प्रारम्भ हुनेछ ।

(घ) संस्थाको अस्तित्व ः– यो संस्था एक अविच्छिन्न, उत्तराधिकारवाला, संगठित, स्वशासित, गैर–नाफामूलक, गैर–राजनीतिक तथा गैर–सरकारी सामाजिक संस्था हुनेछ । संस्थाबाट आफ्नो उद्देश्य बाहेक आय आर्जन गर्ने तथा कुनै प्रकारको शुल्क लिई वा नलिई परामर्श प्रदान गर्ने कार्य गरिने छैन । यस सस्थाले व्यक्ति सरह आफ्नो नामबाट नालिस उजूर गर्न र यस संस्था उपर पनि सोही नामबाट नालिस उजूर लाग्न सक्नेछ ।

२. परिभाषा ः विषय वा प्रसंगले अन्य अर्थ नलागेमा यस विधानमा ः

(क) ‘विधान’ भन्नाले बी पी विचार राष्ट्रिय समाजको विधानलाई सम्झनु पर्दछ ।

(ख) ‘संस्था’ भन्नाले बी पी विचार राष्ट्रिय समाजलाई जनाउँदछ ।

(ग) ‘समिति’ भन्नाले यस विधानको दफा १३ बमोजिम गठित कार्य समितिलाई जनाउँदछ ।

(घ) ‘जिल्ला समिति’ भन्नाले सस्थाबाट मान्यता प्रदान गरिएको जिल्ला समितिलाई वुझाउँदछ ।

(ड।) ‘सभा’ भन्नाले यस विधान बमोजिम बसेको साधारण सभा र विशेष साधारण सभालाई समेत जनाउँदछ ।

(च) ‘पदाधिकारी’ भन्नाले सँस्थाका पदाधिकारीहरुलाई सम्झनु पर्दछ ।

(छ) ‘नियम’ विनियम’ भन्नाले यस विधान अन्तर्गत बन्ने नियम विनियमलाई जनाउँदछ ।

(ज) ‘स्थानीय अधिकारी’ भन्नाले प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई जनाउँछ ।

(झ) ‘तोकिएको वा तोकिए बमोजिम’ भन्नाले यो विधान र यस विधान अन्तर्गत बनेको नियम विनियममा तोकिएको वा तोकिए बमोजिम सम्झनु पर्दछ ।

(ञ) ‘स्थानीय निकाय’ भन्नाले गा.वि.स.,महानगर, उपमहानगर, नगर र जि.वि.स. लाई जनाउने छ ।

(ट) ‘निर्वाचन क्षेत्रीय समिति’ भन्नाले प्रतिनिधिसभा निर्वाचन प्रयोजनका लागि क्षेत्र निर्धारण आयोगले कायम गरेको क्षेत्रमा गठन गरिने वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजको समन्वय समितिलाई जनाउने छ ।

३. संस्थाको छाप र चिन्ह ः संस्थाको एक छाप र चिन्ह अनुसूचि –१ बमोजिमको ढाँचामा हुनेछ ।

परिच्छेद–२

उद्देश्य

४. संस्थाको उद्देश्य ः संस्थाको उद्देश्य देहाय बमोजिम रहनेछ ।

(क) यो संस्था मुनाफा रहित, जनहितकारी सामाजिक संस्था हुनेछ ।

(ख) वी.पी.ले प्रतिपादन, व्याख्या एवम् विकास गर्नु भएको राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति अन्तरगत रहेर सो नीतिलाई वर्तमान परिप्रेक्षमा विकसित एवम परिभाषित गरी थप उन्नत बनाउँदै राष्ट्रियता र राष्ट्रिय अखण्डताको संरक्षण एवम् प्रवर्धन गर्न प्रयत्नशील रहने ।

(ग) प्रजातान्त्रिक समाजवादको नीतिलाई अझ व्यवहारिक ढंगबाट अध्ययन अनुसन्धान गरी मुलुकको आर्थिक उन्नती र जनताको जीवन स्तर माथि उठाउने आधार बनाउन क्रियाशील हुने ।

(घ) वी.पी.कोइरालका विचार, सिद्धान्त र साहित्यिक कृतिहरुलाई जनस्तरसम्म पु¥याउन प्रयत्न गर्ने

(ङ) बी.पी.कोइरालाले विशेषतः नेपालका लागि प्रतिपादन गर्नुभएको प्रजातान्त्रिक समाजवादबाट सुनिश्चित गर्न खोजिएको नेपालीको प्रजातान्त्रिक हक अधिकारसंगै शैक्षिक, स्वास्थ तथा आर्थिक हक अधिकार बारे जनतालाई सुसूचित गराउने ।

(च) नेपालको ग्रामिण क्षेत्रमा शिक्षा, स्वास्थ तथा रोजगारीमूलक कार्यक्रमहरुको विस्तारमा सहयोग पु–याई ग्रामिण विकाशमा टेवा पु–याउने । महिला, दलित, आदिवासी तथा पिछडिएको क्षेत्र वा वर्गका जनताको क्षमता वृद्धिमा सहयोग पु¥याउने ।

(छ) नेपालको राष्ट्रियताको संरक्षण र संवर्धन गर्न आवश्यक कार्य गर्ने । नेपालीहरु बीच कायम रहँदै आएको सदियौं पुरानो आपसी सद्भाव, भाईचारा र एकता अझ बृद्धि गर्न अग्रसर रहने । नेपालको सांस्कृतिक पहिचानको संरक्षण गर्ने ।

(ज) अहिंसा, शान्ति र प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यताको संवर्धन र प्रसार गर्ने ।

(झ) मानव जीवनलाई स्वस्थ र सार्थक बनाउन अध्यात्म, योग र साधना जस्ता विषयहरु बारे जनस्तर सम्म अभियान चलाउने ।

(ञ) समाजका असहाय र कमजोर क्षेत्र र वर्गका जनताको उत्थान विकाशमा सहयोग पु–याउन आवश्यक कार्य गर्ने ।

(ट) समाजमा विद्यमान विभिन्न विभेदहरुलाई न्यूनिकरण गरी आपसी सौहार्दता र शिष्टता बढाई नैतिक आचरणको विकास गर्न संस्था प्रयत्नशील रहनेछ ।

(ठ) संस्थाले सामाजिक गतिविधिहरुमा संलग्न सरकारी तथा गैर सरकारी निकायहरु बीच समन्वय, सहयोग र सहकार्य गर्नेछ ।

(ड) जि.प्र.का.बाट खारेज गरिएको ।

(ढ) मानव अधिकारको संरक्षण एवम् प्रवर्धनमा प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गर्नु यो सस्थाको उद्देश्य रहने छ ।

५. संस्थाको कार्य ः संस्थाले दफा ४ मा उल्लेखित उद्देश्यहरु प्राप्त गर्न देहायका कार्यहरु गर्नेछ ।

(क) संस्थाले प्रचलित नेपाल कानून बमोजिम सम्बन्धित निकायबाट अनुमति वा इजाजत प्राप्त गरी मात्र आफ्ना उद्देश्यहरु कार्यान्वयन गर्नेछ ।

(ख) संस्थालाई आवश्यक पर्ने भवन निर्माण गर्ने वा भाडामा वा लिजमा लिनेछ र कम्प्युटर, टेलिफोन, टाइपराइटर, फ्याक्स जस्ता कार्यालय सामान तथा सवारी साधन खरिद गर्नेछ वा भाडामा लिई प्रयोग गर्नेछ ।

(ग) संस्थालाई आवश्यक पर्ने कर्मचारी नियुक्त गर्ने तथा तिनको सेवा शर्तहरु निर्धारण गर्नेछ ।

(घ) संस्थाको उद्देश्य प्राप्तिमा सहयोग पुग्ने गरी विभिन्न छलफल, गोष्ठी, तालिम, अन्तरक्रिया, सभा, सार्वजनिक सुनुवाई, सांस्कृतिक कार्यक्रम, अध्ययन र अनुसन्धान तथा प्रकाशनका कार्यहरु गर्नेछ ।

(ड।) छलफल, तालिम, गोष्ठी अन्तरक्रिया, सार्वजनिक सुनुवाई, अध्ययन अनुसन्धानबाट प्राप्त सुझावहरुलाई कार्यान्वयनका लागि आवश्यकतानुसार सम्बन्धित निकायमा अनुरोध गरिनेछ ।

(च) शान्ति, अहिंसा र प्रजातन्त्रको संरक्षण, संवर्धन र विकाशका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरु संचालन गरिनेछ । नेपालको मौलिक राष्ट्रिय पहिचानको संरक्षण गर्न, नेपालीको इतिहास, विविध कला, सँस्कृति, साहित्य, दर्शन तथा वातावरणीय आदि क्षेत्रको संवर्धन र विकासमा सामाजिक चेतना जगाइनेछ ।

(छ) राष्टिय स्तरमा शान्ति, अहिंसा र भाईचारा अभिवृद्धि गर्न आवश्यक कार्य गर्ने, सम्बन्धित निकायहरुलाई सुझाव तथा परामर्श दिने र सोको कार्यान्वयनका लागि प्रयत्नशील हुनेछ ।

(ज) बालक, युवा, बृद्ध, महिला, आदिवासी, दलित एबं पिछडिएको क्षेत्र र वर्गहरुका लागि विशेष कार्यक्रमहरु संचालन गरिनेछ ।

(झ) समाजमा उल्लेखनीय योगदान गरेका व्यक्ति, व्यक्तित्वहरुको कदर, तथा सम्मान गरिनेछ ।

(ञ) संस्थाको उद्देश्य परिपूर्ति गर्न तथा समाजको चेतना र विकाशमा सहयोग पु¥याउन आवश्यकता अनुसार शैक्षिक संस्थाहरुको निर्माण र संचालन गर्ने ।

(ट) संस्थाको गतिविधिमा संलग्न हुन इच्छुक स्वदेशी तथा विदेशी व्यक्ति एवम् संघ संस्थालाई सहभागि गराउने

(ठ) मानव अधिकारको संरक्षण र प्रवर्धनमा प्रभावकारी भूमिका निवार्ह गर्नु

(ड) संस्थाको उद्देश्य परिपूर्ति गर्ने गरी आवश्यकता अनुसार अन्य सम्पूर्ण कार्यहरु गर्नेछ ।

परिच्छेद–३

सदस्यता

६. सदस्यहरुको वर्गीकरणः यस संस्थाका देहाय बमोजिम ४ प्रकारका सदस्यहरुको वर्र्गीकरण गरिएकोछ । योग्यता पुगेका नेपाली नागरिकहरुको साधारण सदस्य पाउँ भनि निवेदन प्राप्त भएपछि जिल्ला समितिले सदस्यता दिने निर्णय गरे पछि र अन्य सदस्यको हकमा जिल्ला समितिले सदस्यता दिने निर्णय गरे पछि मात्र सदस्यता प्राप्त गर्नेछ ।

(क) साधारण सदस्य ः यस विधानको दफा ७ बमोजिम योग्यता पुगेको कुनै पनि नेपाली नागरिकले तोकिएको प्रक्रिया पु¥याई आवेदन गरी संस्थाको सदस्यता प्राप्त गर्ने व्यक्तिहरु साधारण सदस्य हुनेछन् ।

(ख) सस्थापक सदस्यहरु ः यस संस्था दर्ता हुँदाको बखतका सदस्य तथा पदाधिकारीहरु सस्थापक सदस्य हुनेछन । सस्थापक सदस्यहरुले साधारण तथा आजीवन सदस्यता लिएर विधान बमोजिमको शुल्क बुझाउनु पर्नेछ ।

(ग) आजीवन सदस्य ः संस्थाको विकासको लागि विशेष योगदान पु¥याउने व्यक्तिहरुलाई तोकिएको प्रक्रिया अन्तर्गत आजीवन सदस्यता प्रदान गरिनेछ ।

(घ) मानार्थ सदस्य ः संस्थाले उपयुक्त ठहर गरेको विशिष्ठ समाजसेवी तथा प्रतिष्ठित नेपाली नागरिकलाई संस्थाको मानार्थ सदस्य प्रदान गर्न सक्नेछ तर मानार्थ सदस्यहरुको मताधिकार रहने छैन ।

७. सदस्यता प्राप्तिका लागि आवश्यक योग्यता ः यस संस्थाको सदस्यको लागि देहाय बमोजिमको योग्यता पुगेको हुनु पर्नेछ ।

(क) नेपाली नागरिक भएको ।

(ख) १८ वर्ष उमेर पुरा गरेको ।

(ग) मानसिक सन्तुलन नगुमाएको ।

(घ) सार्वजनिक सम्पत्ती हिनामिना गरेको नठहरेको ।

(ङ) नैतिक पतन देखिने फौज्दारी अभियोगमा सजाय नपाएको ।

(च) वी पी कोईराला द्वारा प्रतिपादित राष्टिय एकता तथा मेलमिलापको सिद्धान्त र नेपालको राष्टिय एकता र अखण्डता प्रति प्रतिवद्ध रहेको ।

(छ) शान्ति र प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यता प्रति प्रतिवद्ध रहेको ।

८. संस्थाको सदस्य प्राप्त गर्न वा वहाल रहन नसक्ने अवस्था ः

(क) गैर नेपाली नागरिक ।

(ख) १८ वर्ष उमेर पुरा नगरेको ।

(ग) मगज विग्रेको वा बौलाएको ।

(घ) सार्वजनिक सम्पत्ती हिनामिना गरेको ठहरेको ।

(ड) नैतिक पतन देखिने फौज्दारी अभियोगमा सजाय पाएको ।

(च) संस्थाको कार्य संचालनमा निजी स्वार्थ भएको ।

(छ) साहुको दामासाहीमा परेको ।

(ज) कुनै प्रकारको चोरी, ठगी, किर्ते, वा जालसाजी गरेको वा आफ्नो जिम्माको धनमाल अनधिकृत तवरले मासेको वा दुरुपयोग गरेको ।

(झ) नेपालको राष्टिय एकता र अखण्डता प्रति प्रतिवद्ध नरहेको ।

(ञ) शान्ति र प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यता प्रति प्रतिवद्ध नरहेको ।

९. सदस्यताको समाप्ति ः

(१) देहायको अवस्थामा कुनै व्यक्ति संस्थाको सदस्यमा वहाल रहने छैन ।

(क) यस विधानको दफा ८ बमोजिम सदस्य पद प्राप्त गर्न नसक्ने भएमा ।

(ख) साधारण सभाको दुई तिहाई सदस्यहरुको बहुमतले सस्थाको सदस्य पदबाट हटाउने प्रस्ताव पारित गरेमा ।

(ग) सदस्यले आफ्नो पदबाट दिएको राजिनामा स्वीकृत भएमा ।

(घ) सँस्थाको कामकारवाहीमा बेइमानी वा बदनियत गरेको कुरा अदालतबाट प्रमाणित भएमा ।

(ड) विधान बमोजिम संस्थाले गर्न नहुने भनी तोकिएको कुनै कार्य गरेमा ।

(च) सदस्यता शुल्क बुझाउन बाँकि भएमा ।

(छ) संस्था विघटन भै खारेज भएमा ।

(२) कुनै व्यक्ति संस्थाको सदस्यता प्राप्त गर्न वा वहाल रहन अयोग्य ठहराउनु भन्दा अघि संस्थाले निजलाई सो कुराको सूचना दिई, सफाईको सबुद पेश गर्ने मौका दिइनेछ ।

१०. सदस्यता शुल्क र सदस्यता प्रदान गर्ने विधि ः यस विधानको दफा ६ बमोजिमको सदस्यहरुले देहाय बमोजिम सदस्यता प्राप्त गर्न सक्नेछन् ।

(१) साधारण सदस्य ः

(क) साधारण सदस्य प्राप्त गर्न चाहने व्यक्तिले तोकिएको प्रवेश शुल्क र सदस्यता शुल्क बुझाई तोकिएको प्रक्रिया अनुसार आवेदन पेश गर्नेलाई कार्यसमितिको निर्णयले साधारण सदस्यता प्रदान गर्न सक्नेछ । प्रवेश शुल्क र सदस्यता शुल्क केन्द्रीय कार्यसमितिले तोके अनुसार हुनेछ ।

(ख) त्यस्ता साधारण सदस्यले महाधिवेशनसम्म तोकिएको शुल्क बुझाई सदस्यता नविकरण गर्नु पर्नेछ । नविकरण नगर्ने सदस्यले समाजको कुनै पनि तहको अधिवेशनमा सहभागी हुन पाउने छैन ।

(ग) (खारेज गरिएको)

(२) सँस्थापक सदस्य ः

(क) यो सँस्था दर्ता हुँदाको बखतका तदर्थ समितिका पदाधिकारीहरु र यस विधानमा सही गर्ने सदस्यहरु सस्थापक सदस्य हुनेछन् ।

(ख) सस्थापक सदस्यहरुले विधानमा उल्लेख भए बमोजिमको शुल्क बुझाई साधारण सदस्य वा आजीवन सदस्य प्राप्त गर्न सक्नेछन् ।

(३) आजीवन सदस्य ः संस्थामा तोकिएको शुल्क बुझाई तोकिएको प्रक्रिया अन्तर्गत आवेदन दिने व्यक्तिहरुलाई कार्य समितिको निर्णयले आजीवन सदस्यता प्रदान गर्न सक्नेछ ।

(४) मानार्थ सदस्यः साधारण सभाको निर्णयले उपयुक्त ठानेको समाजसेवी विशिष्ठ व्यक्ति तथा

प्रतिष्ठित नेपाली नागरिकहरुलाई मानार्थ सदस्यता प्रदान गर्न सक्ने छ । तर मानार्थ सदस्यको मताधिकार रहने छैन ।

(५) कुनै आवेदकलाई सदस्य नदिने निर्णय गरेमा सो को कारण सहितको जानकारी आवेदकलाई दिइने छ ।

(६) सवै सदस्यहरुले यस विधान र विधान अन्तर्गत बनेको नियम र विनियम बमोजिम भएको व्यवस्थाको पालना गर्नु पर्नेछ ।

(७) संस्थाले प्रदान गरेको उपदफा १, २, ३, र ४ अनुसारको सदस्यहरुको तोकिएको ढांचामा छुट्टै अभिलेख पुस्तिका रहनेछ ।

परिच्छेद–४

साधारणसभा, कार्य समिति तथा वैठक सम्बन्धी व्यवस्था

११. साधारण सभाको गठन ः

(१) (क) समाजको केन्द्रीय कार्यसमितिका सदस्य एवम् पदाधिकारीहरू साधारण सभाको सदस्य हुनेछन् ।

(ख) समाजको मान्यता प्राप्त जिल्ला शाखाका सभापति एक, जिल्ला कार्यसमितिले तोकेको कम्तिमा एक महिला सहित जम्मा तीन (३) जना प्रतिनिधि साधारण सभाको सदस्य हुनेछन् तर जिल्ला सभापति वा दुई सदस्य मध्ये कम्तिमा एक महिला अनिवार्य हुनुपर्नेछ ।

(ग) समाजको संस्थापक सदस्य एवम् पदाधिकारीहरू साधारण सभाका सदस्य हुनेछन् ।

(घ) संस्थाको केन्द्रीय सभापतिले समाजको साधारण सदस्य मध्येबाट वुद्धिजिवी, व्यवसायी एवम् समाजका विभिन्न क्षेत्रका व्यक्तिहरूलाई मनोनित गरेको बढिमा पच्चिस जना सदस्य साधारण सभाका सदस्य हुनेछन् ।

(२) यस संस्थाको साधारण सभा देहाय बमोजिम हुनेछ ।

(क) बार्षिक साधारण सभा ः वर्षको एक पटक बार्षिक साधारण सभा बस्ने छ ।

(ख) विशेष साधारण सभा ः सँस्थाको कूल सदस्य संख्याको १।४ (एक चौथाई) सदस्यहरुले कारण जनाई विशेष साधारण सभा माग गरेमा विशेष साधारण सभा कार्य समितिले कम्तीमा १५ (पन्द्र)) दिन भित्र अनिवार्य रुपमा बोलाउनु पर्दछ । तर साधारण सभा वा विशेष सभा बसेको छ महिना भित्र पुनः विशेष साधारण सभा बस्न सक्ने छैन ।

(३) यस संस्थाको प्रथम बार्षिक साधारण सभा संस्था स्थापना भएको आर्थिक वर्ष समाप्त भएको मितिले दुई महिना भित्रमा गरिनेछ र त्यस पछिका वार्षिक साधारण सभाहरु आर्थिक वर्ष समाप्त भएको मितिले दुई महिना भित्र गरिने छ ।

(४) यस संस्थाको वार्षिक साधारण सभा र विशेष साधारण सभा गर्नका लागि कम्तीमा १५ दिन अगावै सभा हुने स्थान, मिति, समय र छलफल गर्ने विषय खोली सबै साधारण सदस्यहरुलाई अनिवार्य रुपले सूचना दिइनेछ ।

(५) उपदफा ४ बमोजिम बोलाइएको साधारण सभा वा विशेष साधारण सभामा विधानको दफा १८ बमोजिमको गणपुरक संख्या नपुगी सभा हुन नसकेमा कम्तीमा ७ (सात) दिनको म्याद दिई पुनः साधारण सभा बोलाइनेछ ।

(६) साधारण सभा र विशेष साधारण सभाको छुट्टा छुट्टै निर्णय पुस्तिका राखिने छ ।

१२. साधारण सभाको काम कर्तव्य र अधिकार ः साधारण सभाको काम कर्तव्य र अधिकार देहाय बमोजिम हुनेछ ।

(क) कार्य समितिले पेश गरेको योजना कार्यक्रमहरु र वार्षिक वजेट पारित गर्ने ।

(ख) लेखा परिक्षकबाट प्राप्त भएको वार्षिक लेखा परीक्षण प्रतिवेदन माथि छलफल गरी अनुमोदन गर्ने र लेखा परीक्षण प्रतिवेदनबाट देखिएका अनियमित बेरुजू रकम माथि छलफल गरी नियमित गर्न नमिल्ने बेरुजू रकमहरु अशूल उपर गरी फछर्यौट गर्नको लागि कार्य समितिलाई निर्देशन दिने ।

(ग) आगामी वर्षको लागि लेखा परीक्षकको नियुक्ति गर्ने ।

(घ) संस्थाको वार्षिक कार्य प्रगती विवरण र संस्थाले गरेको कार्यहरुको मूल्यांकन गरी कार्य समितिलाई आवश्यक निर्देशन दिने ।

(ङ) संस्थाको कार्य समितिका पदाधिकारीहरुको पदावधि पुगेको अवस्थामा कार्य समितिका पदाधिकारीहरुको विधान बमोजिमको प्रक्रिया अन्तर्गत रहि निर्वाचन गर्ने ।

(च) कार्य समितिद्धारा पेश भएको विधान संशोधन नियम तथा विनियम स्वीकृत गर्ने ।

(छ) मानार्थ सदस्यता प्रदान गर्ने ।

(ज) कार्य समितिबाट संस्थाको हित अनुकूल भएका काम कारवाहीहरुको औचित्य हेरी अनुमोदन गर्ने ।

(झ) संस्थाको आफ्नै आन्तरिक श्रोतबाट व्यहोर्ने गरी कार्य समितिले पेश गरेको कर्मचारीहरुको दरवन्दी पारिश्रमिक, भत्ता तथा सुविधाहरुमा आवश्यकता अनुरुप स्वीकृति प्रदान गर्ने ।

१३. कार्य समितिको गठन

(१) साधारण सभाले सदस्य मध्येबाट एक जना केन्द्रीय सभापति निर्वाचित गर्ने छ ।

(२) सभापतिले साधारण सभा सदस्य मध्येबाट सह सभापति–१, महासचिव–१, उपमहासचिव कोषाध्यक्ष–१ र बढीमा ४६ सदस्य मनोनित गर्नेछन् ।

(३) कार्य समितिको कार्यकाल ३ (तीन) वर्षको हुने छ ।

(४) कारणवश वार्षिक साधारण सभा हुनु भन्दा अगावै कार्यसमितिको सभापति पद रिक्त हुन आएमा बाँकि अवधिका लागि सह सभापतिले कार्यवाहक सभापतिको हैसियतमा काम गर्ने छ । अन्य पदाधिकारी तथा सदस्य पद रिक्त हुन आएमा सभापतिले सोही पदमा पुनः मनोनयन गर्न सक्नेछ ।

(५) कार्यसमितिको वैठक आवश्यकता अनुसार अध्यक्षले वोलाउने छ । तर कार्य समितिको पदाधिकारीहरुको जम्मा संख्याको ५१ प्रतिशतले बैठक वोलाउन माग गरेमा अध्यक्षले कार्य समितिको वैठक तुरुन्त वोलाउनु पर्नेछ

(६) कार्य समितिका पदाधिकारीहरुको कुल संख्याको ५१ प्रतिशत पदाधिकारीहरु उपस्थित नभई कार्य समितिको वैठक वस्ने छैन ।

(७) कार्य समितिको बैठकमा सभापितले अध्यक्षता गर्ने छ र निजको अनुपस्थितिमा सहसभापितले र सहसभापितकाे पनि अनुपस्थिति रहेमा वैठकमा उपस्थित सदस्यहरुले छानेको वा जेष्ठ सदस्यले अध्यक्षता गर्नेछ ।

(८) कार्य समितिको बैठकमा बहुमतको निर्णय मान्य हुनेछ र मत बराबर भएमा अध्यक्षले निर्णयक मत दिन सक्नेछ ।

(९) कार्य समितिको बैठकमा छलफल भएको विषयहरुको छुट्टै निर्णय किताबमा लेखी राखिने छ र सो निर्णय विवरणमा बैठकमा उपस्थित सम्पूर्ण सदस्यहरुले सही गर्नु पर्ने छ तर निर्णयमा असहमती जनाउनेहरुले कैफियत खोली सही गर्नु पर्ने छ ।

(१०) संस्थाले गर्ने भनेको सम्पूर्ण कार्यहरू कार्यसमितिको निर्णयबाट हुनेछ । आकस्मिक अवस्थामा विशेष निर्णय गर्नु परेमा सभापतिले गर्न सक्नेछ तर कार्यसमितिको आउँदो वैठकबाट त्यसको अनुमोदन गर्नु पर्नेछ ।

(११) (खारेज गरिएको ।)

१४. कार्य समितिको काम कर्तव्य र अधिकार देहाय बमोजिम हुनेछ ।

(१) जननायक वीपी कोइरालाबाट प्रतिपादित राष्ट्रिय मेलमिलापको नीतिलाई पूर्णरुपमा पुनःस्थापित गर्नु ।

(२) राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवादलाई मूल नीति बनाई त्यसलाई प्राथमिकतासाथ कार्यान्वयन गर्नु ।

(३) राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानका लागि सम्बन्धित विषयवस्तु र आदर्श कार्यान्वयनका लागि छलफल, गोष्ठी र अन्तरक्रियाहरु गर्ने ।

विधानको दफा १४ को उपदफा (३) पछि थप

१४.४.कार्य समितिले आवश्यकता अनुसार यस संस्थाका तोकिएका उद्देश्य प्राप्तीका लागि संयोजक र सदस्य सचिव समेत बढीमा ९ जना रहने गरी कार्यक्रम तथा संगठन विभा, महिला विभाग, श्रोत परीचालन विभाग, परराष्ट्र विभाग, प्राज्ञ विभाग, प्रचार विभाग तथा सल्लाहकार समिति गठन गर्न सकिनेछ । यस्तो विभाग वा समिति गठन गर्दा कार्य समितिका सदस्यलाई संयोजक तोक्नुपर्नेछ । सल्लाहकार समितिको सभापति वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजको केन्द्रीय सभापति हुनेछ । यसरी गरेको विभाग एवं समितिको काम र कर्तव्य र अधिकार कार्य समितिले तोके वमोजिम हुनेछ ।

१४.५.कार्य समितिले यस संस्थाको उद्देश्यमा सहयोग पु¥याउन सक्ने तथा वी.पी.का विचार एवं सिद्धान्तलाई आत्मसाथ गरेको लब्ध प्रतिष्ठित व्यक्तिलाई संरक्षक चयन गर्न सक्नेछ ।

१४.६. कार्य समितिले गरी आएका काम कारवाहीहरु केन्द्रीय कार्य समितिको बैठक बस्न नसकी कार्य सम्पादन गर्न आवश्यक भएमा कार्य समितिका पदाधिकारीहरु ५ जना र केन्द्रीय सदस्यहरु मध्येबाट सभापतिले मनोनित गरेको ८ सदस्य गरी जम्मा १३ सदस्यीय कार्य सम्पादन समिति गठन गरिनेछ । कार्य सम्पादन समितिले गरेको काम कारवाहीहरु त्यसपछि लगत्तै बसेको कार्य समितिको बैठकमा जानकारी वा अनुमोदन गराउनु पर्नेछ ।

१५. जिल्ला शाखा तथा क्षेत्रीय समन्वय समिति ः संस्थाको कार्य सञ्चालनका लागि नेपाल राज्यको सबै जिल्लामा जिल्ला शाखा गठन गर्न सक्नेछ । वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजका नामबाट जिल्लामा जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा दर्ता भै काम गरिरहेका संस्थाले यस समाजको उद्देश्यसंग सहमत भै केन्द्रीय समितिमा आवद्धताको लागि आवेदन दिएमा त्यस्तो सँस्थालाई केन्द्रीय समितिले आवद्धता प्रदान गर्न सक्नेछ । जिल्ला शाखाले जिल्ला मातहतका निर्वाचन क्षेत्रमा क्षेत्रीय समन्वय समिति गठन गर्न सक्ने छ ।

जिल्ला समिति तथा क्षेत्रीय समिति

(१) प्रदेश समिति ः– (क) संस्थाको कार्य संचालनको लागि सम्बन्धीत प्रदेशको केन्द्रीय सदस्य सभापति रहने गरी बढीमा २१ जनाको प्रदेश समिति गठन हुनेछ ।

जसमा उपसभापति–१, सचिव–१, कोषाध्यक्ष–१ सम्बन्धीत प्रदेशका जिल्लाका सभापतिहरु पदेन सदस्य हुने र बाँकी अन्य सदस्यहरु सम्बन्धीत प्रदेशका जिल्ला कार्य समितिका सदस्यहरुबाट प्रदेश सभापतिले मनोनयन गर्न सक्नेछ । प्रदेश समितिको सभापति, उपसभापति, सचिव र कोषाध्यक्षको मनोनयन केन्द्रीय समितिले गर्नेछ ।

(ख) प्रदेश समितिको पदाधिकारीको काम देहाय वमोजिम हुनेछ ।

(१) प्रदेश सभापतिको काम, कर्तव्य र अधिकार ः–

(क) प्रदेश कार्य समितिको बैठकको अध्यक्षता गर्ने, बैठक संचालन गर्ने ।

(ख) निर्णायक मत दिने ।

(ग) संस्थाको तर्फबाट प्रतिनिधित्व गर्ने वा प्रतिनिधि तोक्ने ।

(घ) आवश्यकता अनुसार बैठक बोलाउन सचिवलाई निर्देशन दिने ।

(ङ) अन्य पदाधिकारी एवं सदस्यहरुलाई कामको बाँडफाँड गर्ने।

(च) अभिलेख प्रमाणित गर्ने ।

(२) प्रदेश उपसभापतिको काम, कर्तव्य र अधिकार ः–

(क) सभापतिलाई सहयोग गर्ने ।

(ख) सभापतिले दिएको जिम्मेवारी पूरा गर्ने ।

(ग) सभापतिको अनुपस्थितिमा निजले गर्नु पर्ने कार्य गर्ने ।

(३) प्रदेश सचिवको काम, कर्तव्य र अधिकार ः–

(क) संस्थाको प्रदेश सचिवालयको संचालन र रेखदेख गर्ने ।

(४) प्रदेश कोषाध्यक्षको काम, कर्तव्य र अधिकार ः–

(क) संस्थाको प्रदेश कोषको रेखदेख र संचालन गर्ने ।

(ख) प्रदेशको सभा÷सम्मेलनमा वार्षिक कार्यक्रम र बजेट पेश गर्ने ।

(ग) संस्थाको लेखा दुरुस्त राख्ने ।

(घ) संस्थाको आय–व्ययको वार्षिक रुपमा लेखा परीक्षण गराउने ।

(५) प्रदेश कार्य समितिका सदस्यहरुको काम, कर्तव्य र अधिकार ः–

(क) प्रदेश समितिको बैठकमा सक्रिय सहभागिता जनाउने ।

(ख) संस्थाको कार्यमा रचनात्मक भूमिका निर्वाह गर्ने ।

(ग) कार्य समितिले तोकेका अन्य जिम्मेवारी पूरा गर्ने ।

(२) जिल्ला समिति तथा क्षेत्रीय समिति ः– संस्थाको कार्य संचालनको लागि राज्यका सबै जिल्लामा जिल्ला समिति गठन गर्न सक्नेछ । वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजका नामबाट जिल्लामा जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा दर्ता भई काम गरी हरेका संस्थाले यस समाजको उद्देश्यसँग सहमत भई केन्द्रीय समितिमा आवद्धताको लागि आवेदन दिएमा त्यस्तो संस्थालाई केन्द्रीय समितिले आवद्धता प्रदान गर्नसक्नेछ । जिल्ला समितिले जिल्ला मातहतका निर्वाचन क्षेत्रमा क्षेत्रीय समिति गठन गर्न सक्नेछ ।

१६. सँस्थाका अन्य कार्यहरु ः

(१) संस्थाको आगामी वर्षको वार्षिक कार्यक्रम तथा अनुमानित बजेट बनाई साधारण सभामा प्रस्तुत गर्ने ।

(२) विधान बमोजिमको व्यवस्था पालना गरी साधारणसभाको निर्णय कार्यान्वयन गर्ने गराउने ।

(३) संस्थाको हितमा हुने कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने ।

(४) साधारण सभा प्रति उत्तरदायी रहने ।

(५) संस्थाको उद्देश्य प्राप्तिका लागि आवश्यक कार्य गर्ने र उपलब्ध साधन र श्रोतको अधिकतम उपभोग र प्रयोग गर्ने ।

(६) संस्थाको कार्य सम्पादन गर्न कार्य योजना बनाउने, श्रोत साधन जुटाउने, कार्यान्वयन, सुपरीवेक्षण र अनुगमन गर्ने ।

(७) संस्थाको कोष र सम्पत्ती सुरक्षित तरिकाले राख्न लगाउने र बैंक खाता खोली संचालन गर्ने ।

(८) संस्थाको कर्मचारीहरुको सेवा, शर्त र सुविधा आदि सम्बन्धी कर्मचारी नियमावली बनाई साधारण सभाबाट स्वीकृत गराई लागू गर्ने गराउने ।

(९) संस्थाको उद्देश्य परिपूर्तिको लागि आफ्नो कार्य अवधिमा उपयुक्त व्यक्तिहरुको सल्लाहकार समिति वा अन्य समिति, उपसमिति गठन गर्ने र आवश्यकता अनुरुप कार्यको बाँडफाँड गरी दिने ।

(१०) संस्थाको नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्ने ।

१७. पद त्याग गर्न सक्ने ः अध्यक्षले उपाध्यक्ष मार्फत कार्य समिति समक्ष र उपाध्यक्ष वा अन्य पदाधिकारीहरुले अध्यक्ष समक्ष राजिनामा दिई पद त्याग गर्न सक्ने छन् ।

१८. (खारेज गरिएको ।)

परिच्छेद–५

१९. पदाधिकारीहरुको काम, कर्तव्य र अधिकार ः कार्य समितिका पदाधिकारीहरुको काम कर्तव्य र अधिकार देहाय बमोजिम हुनेछ ।

(१) सभापतिको काम कर्तव्य र अधिकार ः

(क) समिति र सभाको बैठकको अध्यक्षता गर्ने, बैठक संचालन गर्ने, निर्णायक मत दिने ।

(ख) संस्थाको तर्फबाट प्रतिनिधित्व गर्ने वा प्रतिनिधि तोक्ने, संस्थाको नेतृत्व लिने ।

(ग) आवश्यकता अनुसार बैठकहरु बोलाउन सचिवलाई निर्देशन दिने, अन्य पदाधिकारी एवम् सदस्यहरुलाई कामको बाँडफाँड गर्ने ।

(घ) अभिलेख प्रमाणित गर्ने ।

(२) उप–सभापतिको काम कर्तव्य र अधिकार ः

(क) सभापतिलाई सहयोग गर्ने ।

(ख) सभापतिले दिएको जिम्मेवारी पूरा गर्ने ।

(ग) सभापतिको अनुपस्थितिमा निजले गर्नु पर्ने कार्य गर्ने ।

(३) महासचिवको काम कर्तव्य र अधिकार ः

(क) संस्थाको सचिवालयको रेखदेख र संचालन गर्ने ।

(ख) अध्यक्षको निर्देशन अनुसार बैठक र सभा बोलाउने ।

(ग) अभिलेख सुरक्षित राख्ने ।

(घ) सभापतिले दिएको अन्य जिम्मेवारी पूरा गर्ने ।

(४) कोषाध्यक्षको काम कर्तव्य र अधिकार ः

(क) संस्थाको कोषको रेखदेख र संचालन गर्ने ।

(ख) साधारण सभामा वार्षिक कार्यक्रम र बजेट पेश गर्ने ।

(ग) लेखा दुरुस्त राख्ने ।

(घ) नियमित रुपमा बार्षिक लेखा परीक्षण गराउने ।

(५) उप–महासचिवको काम, कर्तव्य र अधिकार ः

(क) संस्थाको सचिवालय सञ्चालन र रेखदेख गर्न महासचिवलाई सहयोग गर्ने ।

(ख) सभापति र महासचिवले दिएको अन्य जिम्मेवारी पुरा गर्ने ।

(ग) महासचिवको अनुपस्थितिमा महासचिवले गर्ने काम गर्ने ।

(६) सदस्यहरुको काम कर्तव्य र अधिकार ः

(क) समितिको बैठकमा सक्रिय सहभागिता जनाउने ।

(ख) संस्थाको कार्यमा रचनात्मक भूमिकाको निर्वाह गर्ने ।

(७) जिल्ला सभापतिको काम, कर्तव्य र अधिकार ः

(क) जिल्ला कार्यसमितिको वैठकको अध्यक्षता गर्ने, वैठक सञ्चालन गर्ने ।

(ख) निर्णायक मत दिने ।

(ग) संस्थाको तर्फबाट जिल्लामा प्रतिनिधित्व गर्ने वा प्रतिनिधि तोक्ने ।

(घ) आवश्यकता अनुसार बैठक बोलाउन जिल्ला सचिवलाई निर्देशन दिने ।

(ङ) अन्य पदाधिकारी एवम् सदस्यहरूलाई कामको बाँडफाँड गर्ने ।

(च) अभिलेख प्रमाणित गर्ने ।

(८) जिल्ला उपसभापतिको काम, कर्तव्य र अधिकार ः

(क) सभापतिलाई सहयोग गर्ने ।

(ख) सभापतिले दिएको जिम्मेवारी पुरा गर्ने ।

(ग) सभापतिको अनुपस्थितिमा निजले गर्नु पर्ने कार्य गर्ने ।

(९) जिल्ला सचिवको काम कर्तव्य र अधिकार ः

(क) संस्थाको जिल्ला सचिवालयको सञ्चालन र रेखदेख गर्ने

(ख) जिल्ला अध्यक्षको निर्देशन अनुसार बैठक र सभा बोलाउने ।

(ग) अभिलेख सुरक्षित राख्ने ।

(घ) जिल्ला सभापतिले दिएको अन्य जिम्मेवारी पुरा गर्ने ।

(१०) जिल्ला सहसचिवको काम, कर्तव्य र अधिकार ः

(क) संस्थाको जिल्ला सचिवालयको सञ्चालन र रेखदेख गर्न सचिवलाई सहयोग गर्ने ।

(ख) जिल्ला बैठक र सभा बोलाउन सचिवलाई सहयोग गर्ने ।

(ग) जिल्ला सचिवले दिएको अन्य जिम्मेवारी पुरा गर्ने ।

(११) जिल्ला कोषाध्यक्षको काम, कर्तव्य र अधिकार ः

(क) संस्थाको जिल्ला कोषको रेखदेख र सञ्चालन गर्ने ।

(ख) जिल्लाको सभा÷सम्मेलनमा वार्षिक कार्यक्रम र बजेट पेश गर्ने ।

(ग) संस्थाको लेखा दुरूत राख्ने ।

(घ) संस्थाका आय–व्ययको वार्षिक रूपमा लेखापरीक्षण गराउने ।

(१२) जिल्ला कार्यसमितिका सदस्यहरूको काम कर्तव्य र अधिकार ः

(क) जिल्ला समितिको बैठकमा सक्रिय सहभागिता जनाउने ।

(ख) संस्थाको कार्यमा रचनात्मक भूमिका निर्वाह गर्ने ।

(ग) कार्य समितिले तोकेको अन्य जिम्मेवारी पुरा गर्ने ।

२०. गणपूरक संख्या ः

(१) कूलसदस्य संख्याको ६० प्रतिशत साधारण सदस्यहरुको उपस्थित नभै साधारण सभाको काम कारवाही हुनेछैन ।

(२) तर विधानको दफा (११) ५ मा उल्लेख भए बमोजिम पुनः बोलाइएको साधारण सभामा कूल सदस्य संख्याको ५१ प्रतिशत उपस्थित भएमा सभा गर्न बाधा पर्ने छैन ।

(३) दोश्रो पटक पनि गणपुरक संख्या नपुगेमा तेश्रो पटक उपस्थित संख्यालाई गणपूरक संख्या मानिनेछ ।

परिच्छेद–६

आर्थिक व्यवस्था

२१. संस्थाको कोषः

(१) संस्थाको आफ्नो छुट्टै कोष हुनेछ र सो कोषमा देहाय बमोजिमको प्राप्त रकमहरु जम्मा हुनेछ ः

(क) सदस्यता बापत प्राप्त प्रवेश शुल्क र सदस्यता शुल्कको रकम ।ं

(ख) कसैले स्वेच्छाले दिएको अनुदान सहायता वापत प्राप्त रकम ।

(ग) संस्थाको चल अचल सम्पति वा अन्य वस्तुको विक्रिबाट प्राप्त रकम ।

(घ) विदेशी संस्थाको व्यक्ति वा अन्र्तराष्ट्रिय संघ संस्थावाट सहयोग वापत प्राप्त रकम ।

(ङ) स्थानीय निकायबाट प्राप्त अनुदान वा सहयोग वापत प्राप्त रकम ।

(२) विदेशी संघ संस्था वा व्यक्तिबाट आर्थिक सहयोग तथा अनुदान लिने भए संस्थाले नेपाल सरकार समाज कल्याण परीषदबाट स्वीकृत लिईने छ ।

(३) संस्थामा प्राप्त रकम स्थानीय बैकमा जम्मा गरी बैंक खाता संंचालन गरिने छ ।

२२ खाता संचालन ः संस्थाको बैंक खाता सभापति, सह्सभापति, महासचिव र कोषाध्यक्ष (अनिवार्य) मध्ये कुनै दुईको संयुक्त दस्तखतबाट संचालन हुनेछ । प्रचलित ऐन नियम अनुसार खर्च गर्ने तथा खर्चको श्रेस्ता राख्ने व्यवस्था गरिनेछ ।

२३. कोषको रकम खर्च गर्ने तरिका ः संस्थाको कोषमा जम्मा भएको रकम खर्च गर्दा देहाए बमोजिम तरिका अपनाई खर्च गरिनेछ ।

(क) संस्थाको वार्षिक बजेट, योजना र कार्यक्रम स्वीकृत नगरी कोषबाट खर्च गर्न सकिने छैन ।

(ख) साधारण सभाबाट पारित बजेट र कार्यक्रमको अधिनमा रही कोषबाट रकम खर्च गर्न सकिनेछ ।

(ग) कोषबाट खर्च भएको रकमको आर्थिक प्रतिवेदन साधारण सभामा अनिवार्य रुपले पेश गर्नु पर्नेछ ।

(घ) कोषको रकम खर्च गर्दा तोकिए बमोजिम खर्च गर्नु पर्नेछ ।

२४. संस्थाको लेखा र लेखा परिक्षण ः

(१) संस्थाको आय व्ययको लेखा प्रचलित कानून बमोजिम स्पष्ट तवरले राखिनेछ ।

(२) संस्थाको लेखा परीक्षणको प्रचलिन कानून बमोजिम रजिष्टर्ड लेखा परिक्षकबाट हुनेछ ।

(३) नेपाल सरकार वा स्थानीय अधिकारीले चाहेमा जुनसुकै वखतमा पनि आफै वा मातहतका कर्मचारीहरु खटाई संस्थाको हिसाव किताव जाँच गर्न गराउन सक्नेछ ।

(४) लेखा परिक्षकको नियुक्ति साधारण सभाबाट हुनेछ । तर प्रथम वार्षिक साधारण सभा नभएसम्म लेखा परिक्षकको नियुक्ति कार्य समितिबाट हुनेछ ।

(५) संस्थाको लेखा परीक्षण प्रतिवेदन र वार्षिक कार्य प्रगती विवरणको १÷१ प्रति स्थानीय अधिकारी, जिल्ला बिकास समिति, समाज कल्याण परिषद् र सम्बन्धित निकायमा पेश गरिनेछ ।

परिच्छेद–७

निर्वाचन, अविश्वासको प्रस्ताव, विधान संशोधन सम्वन्धी व्यवस्था

२५. निर्वाचन सम्वन्धी व्यवस्था ः

(१) समितिको निर्वाचन प्रयोजनको लागि वढीमा ३(तीन) जनाको एक निर्वाचन समिति कार्यसमितिद्धारा गठन गरिने छ

(२) निर्वाचन समितिले प्रचलित कानूनको परिधी भित्र रहेर निर्वाचन कार्यविधि आफै व्यवस्थित गर्ने छ ।

(३) निर्वाचन सम्वन्धी विवाद उत्पन्न भएमा निर्वाचन समितिले गरेको निणर्य नै अन्तिम हुनेछ ।

(४) निर्वाचन सम्पन्न भएको भोलि पल्ट निर्वाचन समितिको स्वतः विघटन हुनेछ ।

२६. उम्मेदवार हुने योग्यताः कार्य समितिको उम्मेदवार हुन देहाय बमोजिमको योग्यता पुगेको हुन पर्नेछ ।

(क) विधानको दफा ७ को योग्यता पुगी सदस्यता प्राप्त गरेको हुनु पर्नेछ ।

(ख) संस्थाको सदस्यता प्राप्त गरेको कम्तिमा २ वर्ष पुगेको हुनु पर्नेछ । तर संस्थापक सदस्यको लागि यो बन्देज लागू हुने छैन ।

(ग) कार्यसमितिको सभापति पदमा निर्वाचित हुनको लागि कम्तीमा एक कार्यकाल कार्य समितिको सदस्य भै काम गरी सकेको हुनु पर्नेछ । प्रथम पटकका लागि यो बन्देज लागू हुने छैन ।

२७. अविश्वासको प्रस्ताव ः

(१) अविश्वासको प्रस्ताव लिखित रुपमा कुन कुन पदाधिकरीको विरुद्धमा हो स्पष्ट खुलाई देहाय बमोजिमको रितपु¥याई संस्थामा दर्ता गर्नु पर्नेछ ।

(क) नेपाली भाषामा शिष्ट शव्दको प्रयोगगरी लेखिएको हुनुपर्छ

(ख) प्रस्तावको विषय स्पष्ट र व्यवहारिक हुनुपर्छ ।

(ग) साधारण सभा सदस्यहरु मध्येबाट कम्तीमा १÷४ (एक चौथाई) सदस्यहरुको प्रष्ट नाम, थर र ठेगाना सहित खुलाई सही भएको हुनुपर्छ ।

(२) उपदफा १ बमोजिम संस्थामा दर्ता भएको अविश्वासको प्रस्तावको स्पष्ट विषय खुलाई साधारण सभा वा विशेष साधारण सभा वस्ने स्थान, मिति, समय समेत तोकी संस्थाको साधारण सभाको सम्पूर्ण पदाधिकारी र सदस्यहरुलाई विधानको दफा ११(४) बमोजिम साधारण सभा वा विशेष साधारण सभा वस्ने सूचना दिईने छ ।

(३) अविश्वासको प्रस्ताव माथि छलफल प्रक्रिया ः

(क) साधारण सभामा अध्यक्षता गर्ने व्यक्तिले साधारण सभामा उपदाफा (१) बमोजिम प्रस्ताव पेश गर्न अनुमति दिनेछ र प्रस्ताव पेश गर्ने सदस्यहरु मध्ये १(एक) जनाले अविश्वासको प्रस्ताव ल्याउनु पर्ने कारण सहितको आफनो अभिमत सभा समक्ष प्रस्तुत गर्नेछ ।

(ख) उप दफा (३) (क) बमोजिम अविश्वासको प्रस्ताव पक्षका सदस्यले आफ्नो अभिमत प्रस्तुत गरेपछि सो प्रस्ताव उपर मत प्रकट गर्न चाहने वढीमा अन्य तिन जना सदस्यहरुलाई अध्यक्षले अभिमत प्रकट गर्न अनुमति दिन सक्नेछ ।

(ग) उप दफा (१) बमोजिम अविश्वासको प्रस्ताव जुन पदाधिकारीहरु विरुद्ध प्रस्तुत गरिएको हो, अध्यक्षता गर्ने व्यक्तिले ती पदाधीकारीहरुलाई आफ्नो सफाई पेश गर्न मौकाको लागि आफ्नो भनाईहरु राख्न अनुमति दिनेछ ।

(४) अविश्वासको प्रस्ताव माथि निर्णय ः

(क) अविश्वासको प्रस्ताव उपर आफ्नो भनाई प्रस्तुत गर्ने क्रम समाप्त भए पछि अध्यक्षता गर्ने व्यक्तिले सो अविश्वासको प्रस्तावको बहुमत पक्ष वा विपक्षमा छ भन्ने निर्णयको लागि देहाय बमोजिमको कुनै एकतरिका अपनाई अविश्वासको प्रस्तावको निर्णयको घोषणा गर्नेछ ।

(अ) अविश्वासको प्रस्तावको पक्षमा मत प्रकट गर्ने एक समूहमा र विपक्षमा मत प्रकट गर्ने अर्को समूहमा छुट्याएर वा

(आ) साधारण सभाका सदस्यहरुलाई अविश्वासको प्रस्तावको पक्ष र विपक्षमा गोप्य मतदान गराएर ।

(ख) साधारण सभाको कुल सदस्य संख्याको २÷३(दुई तिहाई) बहुमतले अविश्वासको प्रस्ताव पारित हुने छ । त्यस्तो प्रस्ताव पारित भएमा प्रस्तावित पक्षका व्यक्तिहरु पद मुक्त हुनेछन् ।

(ग) निर्वाचित भएको ६महिना नपुगी वा प्रस्ताव विफल भएको ६ महिना नपुगी त्यस्तो व्यक्ति उपर पुनः अविश्वासको प्रस्ताव ल्याउन पाईने छैन ।

२८. विधान संशोधन ः कुल सदस्य संख्याको २÷३ (दुई तिहाई) साधारण सभा सदस्यहरुले अनुमोदन गरे पश्चात मात्र संस्थाको कुनै दफा संशोधन वा खारेजको लागि स्थानिय अधिकारी समक्ष सिफारिस गरी पठाउनु पर्नेछ । स्थानिय अधिकरीबाट स्वीकृत भए पश्चात मात्र संस्थाको कुनै दफा संशोधन वा खारेज भएको मानिनेछ ।

२९. नियम वनाउन सक्ने ः

(१) संस्थाले आफनो कार्य सम्पादन गर्ने सन्दर्भमा आवश्यक नियम बनाउन सक्नेछ र सो नियम साधारण सभाबाट पारित गराई लागु हुनेछ र स्थानीय अधिकारीलाई सोको जानकारी दिनु पर्नेछ ।

(२) यो विधान र विधान अन्र्तगत बनेको नियमको अधिनमा रही संस्थाको कार्य संचालन र उद्देश्य कार्यान्यनका लागि कार्य समितिले कर्मचारी व्यवस्था र आर्थिक प्रशासन सम्बन्धी विनियम लागू गर्न सक्नेछ । ती विनियमहरु साधारण सभाबाट अनुमोदन गराउनु पर्नेछ ।

३०. कर्मचारीको व्यवस्था ः

(क) संस्थाको दैनिक कार्य संचालन र योजना तथा कार्यक्रम संचालनका लागि कर्मचारी दरवन्दी सिर्जना, पारिश्रमिक, भत्ता तथा अन्य सुविधा र कर्मचारी सेवा शर्तहरु अपनाउनु पर्ने कार्यविधि तोकिए बमोजिम हुनेछ ।

(ख) संस्थाले विदेशी सहयोग प्राप्त गरी संस्थाको संचालन गर्ने कार्यान्वयन तहमा विदेशी सल्लाकार वा स्वयम सेवक राख्ने अवस्था भएमा निजले काम गर्ने अवधि पु¥याउने सेवा, कामको औचित्य, सुविधा र तिनको योग्यता समेतको विवरण स्थानीय अधिकारी, जिल्ला विकास समिति र समाज कल्याण परिषद्मा समेत जानकारी गराईने छ ।

३१. संस्था खारेजी

(१) साधारण सभाले आवश्यक देखेमा विशेष प्रस्ताव पारित गरी संस्था खारेजी गर्न सक्नेछ ।

(२) उपदफा (१) बमोजिम संस्थाको खारेजीको प्रस्ताव पारित गर्दा साधारण सभाले खारेजीको कामका लागि एक वा एक भन्दा वढी लिक्विडेटरहरु र संस्थाको हिसाव किताव गर्नको लागि एक वा एक भन्दा वढी लेखा परिक्षकहरु नियुक्त गर्न सक्नेछन् ।

(३) उपदफा (२) बमोजिम नियुक्त लिक्विडेटर र लेखा परिक्षकहरुको पारिश्रमिक साधारण सभाले तोकिदिए बमोजिम हुनेछ ।

(४) यसरी कारणबस संस्था विघटन भई खारेज भएमा संस्थाको दायित्वको फरफारकगरी वाँकी रहने सम्पूर्ण जायजेथा नेपाल सरकारको हुनेछ ।

३२. व्याख्या ः यो विधान र विधान अन्र्तगत बनेको नियम विनियमको व्याख्या गर्ने अधिकार कार्य समितिलाई हुनेछ ।

३३. गोप्यता भंग गर्न नहुने ः

(१) यस संस्थाका कुनै पनि पदाधिकारी वा सदस्यले संस्थाको अहित हुने कार्य गर्नु हुदैन ।

(२) कार्य समितिका पदाधिकारी वा सदस्यहरुले वैठक वा साधारण सभामा असभ्य र अश्लिल शव्दको प्रयोग गर्न पाईने छैन ।

३४. ऐन अनुसार हुने ः यस विधानमा उल्लेख नभएका कुराहरु कानून बमोजिम हुनेछ र संस्था दर्ता ऐन, नियम, र प्रचलित कानूनसंग बाझिन गएमा बाझिएको हदसम्म स्वतः निष्कृय हुनेछ ।

३५. निर्देशनको पालना ः नेपाल सरकार वा स्थानीय अधिकारीले समय– समयमा दिएको निर्देशनको पालना गर्नु संस्थाको कर्तव्य हुनेछ ।

३६. महासंघ गठन ः यो संस्थाको उदेश्य मिल्ने संस्थाहरुसंग मिलेर राष्ट्रिय महासंघ गठन गर्न सकिने छ । राष्ट्रिय महासंघको काम कर्तव्य र अधिकार महासंघले तोके वमोजिम हुने छ ।

३७. तदर्थ समिति ः

(१) यो संस्था स्थापना गरी दर्ता गराउनुको लागि गठित तदर्थ समितिले ६ महिना भित्र साधारण सभा बोलाई विधान अनुसारको निर्वाचन समितिको गठन गरी नयाँ कार्यसमितको निर्वाचन गराउने छ र सोको जानकारी स्थानिय अधि (२) प्रथम पटक निर्वाचन सम्पन्न नभएसम्म कार्य समितिले गरेका कामकारवाहीहरु यसै विधान सरह भएको मानिने छ ।

३८. संस्थापक सदस्य ः हामी बी पी विचार राष्ट्रिय समाजका निम्न संस्थापक सदस्यहरु यस विधान बमोजिम कार्य गर्न मञ्जुर भई निम्न साक्षीको रोहवरमा विधानमा सहीछाप गर्दछांै ।

क्र.स. संस्थापकको नाम, थर र ठेगाना साक्षीको नाम, थर र ठेगाना

१. कुलबहादुर गुरुङ्ग, इलाम नपा–२, इलाम विमल गुरूङ्ग, खुरापानी गाविस–८, झापा

२. गोविन्दराज जोशी, रूपाकोट गाविस–३, तनहूँ केशवराज जोशी, धनगडी नपा–५, कैलाली

३. लक्ष्मणप्रसाद घिमिरे, रामेछाप गाविस–३, रामेछाप विष्णुभक्त सितुखु, भक्तपुर नपा–५, भक्तपुर

४. विनयध्वज चन्द, दशरथचन्द नपा–१, बैतडी सुदीप लामिछाने, ठुलिपोखरी गाविस–३, पर्वत

५. सुनीलकुमार भण्डारी, धनपा–५, कैलाली बच्चुराम न्यौपाने, दधिकोट गाविस–५, भक्तपुर

६. अम्बिका बस्नेत, कामपा–६, काठमाडौं गोविन्द परियार, चोबु गाविस–१, तनहूँ

७. श्यामलाल श्रेष्ठ, कामपा–२६, काठमाडौं मुक्तिप्रसाद आचार्य, जगतीपुर गाविस–१, जाजरकोट

८. लोकेश ढकाल, कामपा–७, काठमाडौं वलराम बानिया, मिर्डुला–७, तनहूँ

९. जनकराज गिरी, वार्द गाविस–७, बाजुरा खडानन्द न्यौपाने (शुभाष), बरदुङ्गा गाविस–७, मोरङ्ग

अनुसचि – १

संस्थाको छाप र चिन्हको विवरण

१. संस्थाको छाप गोलाकार हुनेछ । उक्त गोलाकार भित्र वी पी विचार राष्ट्रिय समाज–२०६९ भनि लेखिने छ र त्यसको केन्द्रमा वी पी को तस्वीरको डिजाइन अंकित हुनेछ ।

२. संस्थाको चिन्ह ः वी पी विचार राष्ट्रिय समाजको अग्रेजीको संक्षेप BPINS को ठिक माथि वलिरहेको वत्तीको प्रतिक भएको संस्थाको चिन्ह हुनेछ ।

B. P. Koirala, an honest and true leader

Born on Bhadra 24, 1971 BS in Benaras, Bisheshwar Prasad Koirala, popularly known as B.P. Koirala was an extraordinary and a beloved leader of Nepal who actively participated in the freedom movement in the country. He is also one of the many popular Prime Ministers of Nepal. He was popular as Bisheshwar Prasad Koirala in the field of literature, B.P. Koirala in politics and Sanubabu or Sandaju among his friends and family.

His father was exiled from Nepal in charges of making suggestions for social development. He accompanied his father to Benaras at the age of four and he completed his education there. He was a disciplined, honest, selfless and simple person since his childhood and he began his political career by participating in the India Revolution. He had the ability to mix up with people and was interested in reading newspapers, participating in rallies and demonstrations and he also had the ability to put forward his ideas and arguments with grace which is why he was able to establish himself in the field of politics.

He was not only a famous politician but also a famous literary figure. Talking about his contributions and career in literature, he first published his story in Hindi language in ‘Hansa’magazine in 1987 BS and his first Nepali story to be published was ‘Chandrabadan‘ in 1992 BS in Sarada magazine. He was the first person to introduce new element – human psychology – in Nepali literature. His literary works include story collection like Doshi Chasma, novels like Tin Ghumti, Narendra Dai, Hitler ra Yahudi, Sumnima, Babu-Aama ra Chora, Modiaain, and his auto–biography Afnu Katha.

He was first imprisoned in Benaras when he participated in the anti-British movement in the year 1987 BS. During that time, both Nepal and India were involved in freedom movement, Nepal against Rana rule and India against British colonial rule. Bharat Chodo (Leave India) movement was on full stream and he was jailed in Patna for the second time when he again participated in the movement. He spent three years in the Hajaribaag jail there and it was then that his father Krishna Prasad Koirala died. He was also diagnosed with cancer, however, he struggled through it and entered into the Nepali politics.

He had completed his B.A. in political science and economics and also did B.L. He actively participated abolition of Rana rule for the development of Nepal and Nepalese and also founded Nepali Congress Party in 2003 BS. Besides this, in the year 2004, he led the labor strike and went on 29 days hunger strike demanding the improvement of prison and establishment of democracy. His struggles and hardship in jails paid off and in the year 2007 BS, democracy was introduced in Nepal and he served as Home Minister in the first Interim Government. He believed that constitution is the base of democratic nation and worked for the establishment of Nepali Constitution from 2007 BS to 2015 BS. In the same context, he successfully conducted ‘Bhadra Awagya Andolan’ and ‘Satyagraha’ in 2014 in order to organize elections for drafting Constitution of Nepal in 2015 Falgun 1. As a result, he became the first public-elected Prime Minister of Nepal. Unfortunately, the Royal decree in 2017 Poush 1, demolished the democracy and the democratic leaders had to go for revolution once more and Koirala had to serve jail time for a long time.

Nepal lost such a great politician and leader in the year 2039 BS. He was the best example of nation and people loving honest and dedicated leader whose death shook the whole nation and the present political condition of the country demands the need of a

National Reconciliation Our Identity Our Stand

राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान
– गोविन्दराज जोशी
अपूर्णताबाट पूर्णतातर्फ लाग्ने सिद्धान्त विश्वव्यापी स्वीकृत मान्यता हो। आज नेपाली कांग्रेसको सांगठनिक स्वरुप ठीक यस्को उल्टो गतिमा छ भन्दा अत्युक्ति हुँदैन। कांग्रेस नेपाली राजनीतिको पूर्णताबाट क्रमशः खस्कँदै अपूर्णतातर्फ उन्मुख भइरहेको छ। एउटा दुर्दान्त स्थितिको चित्रण भविष्यका पिढीले अब नेपाली कांग्रेसको बारेमा नगर्लान भन्न सकिन्न। समय, सन्दर्भ, सामाजिक संस्कार र मान्यताभित्र आज नेपालको सबैभन्दा जेठो, ठूलो, बृहत् र प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तनिष्ठ पार्टी नेपाली कांग्रेसमा विचारको तरलता एवं सैद्धान्तिक विचलन सिर्जना भएको छ। कहिलेकाहीँ यस्तै तरलतालाई फरक धार वा विचार पनि भनिने गरेको छ। यी कोठे प्रसङ्गका छलफल र बोली मात्र हुन्। नेपाली जनतामा जीवनको एक पद्धति बनिसकेको नेपाली कांग्रेसमा बेसन्दर्भमा अलग धारका प्रसङ्ग आउन थालेका छन्। वास्तवमा अलग धारभन्दा पनि कांग्रेसमा अलग सोचाइको विकास आरम्भ हुनुका पछाडिका कारणहरुको पहिचान आजको आवश्यकता भएको छ। यसलाई आत्मसात गरी अघि नबढेमा इतिहास बचाउन कांग्रेस समर्थ हुँदैन। वर्तमानमा स्वाभिमानी भएर बाँच्न सक्ने साहस पनि कांग्रेसले बटुल्न सक्दैन। त्यसैले नेपाली कांग्रेस विचारको खुराकको अभावमा विचलित भएका कार्यकर्ताहरुमा सिद्धान्त र नैतिकताको भिटामीन भर्नुपर्ने र आफ्नो पृष्ठभूमिमा स्पष्ट भूमिका खोज्नुपर्ने अवस्थामा छ। वास्तवमा नेपाली कांग्रेस सिद्धान्त र आदर्शमा विश्वास गर्नेहरूका लागि एउटा जीवनशैली हो र जीवन पद्धति पनि हो। कांग्रेसका कार्यकर्ताहरु नेपाली कांग्रेसको गौरवमय इतिहास, आदर्श र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनहरूमा यसको विशिष्ट योगदानका कारण सधैँ आफूलाई गौरवान्वित मान्दछन्। कांग्रेसको यो गौरवलाई कायम राख्नु र नेपाली जनताबीच कांग्रेसको यो छवि प्रभावकारी बनाउनु कांग्रेसका नेता तथा कार्यकर्ताहरूको पूर्ण जिम्मेवारी हो। यही जिम्मेवारी र कर्तव्य निर्वाहका लागि समग्र कांग्रेस आज एउटै थलोमा उभिएर एकै स्वरले अलाप्नु पर्ने भएको छ, हामी एक छौँ।
के हो त कांग्रेस?
१९९३ सालमा जुद्धशम्शेरको शासनकाल थियो। जनताका सम्पूर्ण हक अधिकार कुण्ठित पारी जहानिया राणाशासनको दबदबा चलिरहेको थियो। आवश्यकता थियो, देशमा स्वतन्त्रताको, प्रजातन्त्रको र रााष्ट्रिय एकताको। यसकै लागि काठमाडांैमा केही युबकहरूले प्रजापरिषद् नामक संस्थाको स्थापना गरेका थिए। गोप्य रुपमा चार बर्षसम्म राणाविरोधी क्रियाकलाप गरेपछि १९९७ साल भाद्र १८ गते टंकप्रसाद आचार्यको अध्यक्षतामा प्रजापरिषद् राजनीतिक पार्टीमा परिवर्तन भयो। प्रजापरिषद्का गतिविधि राणाहरूले थाहा पाएर यस पार्टीमाथि चर्को दमन गरे। चार जना नेपाल आमाका सपूतहरूले निरंकुश शासनका विरुद्धको संघर्षका क्रममा शहादत प्राप्त गरे। त्यतिबेला काठमाडौंमा बल्न लागेको विद्रोहको ज्वाला निभेजस्तो पनि भयो। भारतको बनारसमा २००३ साल आश्विनमा नेपाली युवकहरूले ‘अखिल भारतीय नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस’ र कलकत्तामा रहेका नेपाली तरुणहरूले ‘अखिल भारतीय गोर्खा कांग्रेस’ को गठन गरे। २००३ साल पौष महिनामा कलकत्तामा बसेको नेपाली प्रजातन्त्रवादीहरूको विशाल बैठकले काठमा48डौको जेलमा रहेका टंकप्रसाद आचार्यलाई सभापति र विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालालाई कार्यकारी सभापति बनाई नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस नामक संस्था गठन गरे। ‘नेपाली राष्टि?य कांग्रेस’ र २००५ साल श्राबण १ मा कलकत्तामा स्थापना भएको ‘नेपाल प्रजातन्त्र कांग्रेस’ दुवैको समान उद्देश्य, नेपालमा जहानिया राणाशासनको अन्त्य गरी प्रजातन्त्रको स्थापना गर्नु थियो। यसैले यी दुवै दलको एकीकरण गरियो। त्यसपछि २००६ साल चैत्र २७ गतेका दिन कलकत्तामा ‘नेपाली कांग्रेस’ को विधिवत जन्म भयो। नेपाली कांग्रेसले आफ्नो संगठनलाई पूर्णता दिएपछि २००७ साल भाद्र २६ र २७ गते भारत, विहारको बैरगनियामा भएको सम्मेलनबाट नेपालमा राणाशासन हटाएर प्रजातन्त्र स्थापना गर्न क्रान्तिको बिगुल फुक्यो। यही क्रान्तिबाट २००७ साल फाल्गुण ७ गते १०४ बर्षे लामो जहानिया राणा शासन अन्त्य भई नेपालमा प्रजातन्त्रको स्थापना भएको हो। त्यसपछि नेपाली कांग्रेसको २००९ सालमा जनकपुरमा भएको सम्मेलनले विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालालाई सभापतिमा निर्वाचित गर्‍यो। राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवाद र धार्मिक स्वतन्त्रतालाई आफनो आदर्श मान्ने नेपाली कांग्रेसको चारतारा अंकित झ48डा परिचयात्मक र प्रतीकात्मक चिन्ह हो।
जन्मकालदेखि नै नेपाली कांग्रेस राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवादका आदर्श, मूल्य र मान्यताका आधारमा न्यायपूर्ण, गतिशील, स्वतन्त्र र समतामूलक समाजको स्थापनाका लागि प्रतिबद्ध छ। आफना पार्टीका हजाराँैहजार नेता एवं कार्यकर्ताले प्रजातन्त्रका लागि गरेको त्याग, तपस्या र बलिदानपूर्ण देशभक्तिको लामो परम्परालाई कांग्रेस उच्च सम्मान गर्दछ। हिंसात्मक द्वन्द्वको बेलामा पार्टीका सैद्धान्तिक आदर्श र मुलुकमा स्थायी शान्तिका निमित्त जीवन उत्सर्ग गर्ने हजारौँ हजार शहीदहरूको शहादतलाई सम्मान गर्नु यसको कर्तव्य हो। उल्लेखित कार्यहरुभित्र, राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रको संरक्षण र संबर्द्धन गर्न र नेपाललाई सभ्य, सुखी र सम्पन्न राष्ट्रका रूपमा स्थापित गरी सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक विकास गर्ने पुनीत कार्यका लागि नेपाली कांग्रेसको स्थापना भएको हो। यसमा नेपाली जनताको एकात्मक भावना छ, क्रिया छ र सपना सजिएको छ।
गौरवमय इतिहासमा कांग्रेस
सशस्त्र क्रान्तिबाट निरंकुश राणा शासनको समाप्तिपछि कांग्रेसले प्रजातान्त्रिक आन्दोलनबाट बिश्राम गर्नुपर्ने दिन आएन। प्रजातन्त्रको घोषणा भए लगत्तै मोहनशम्शेर जबरा र वीपी कोइरालाको संयुक्त नेतृत्वमा बनेको सरकार धेरै दिन टिक्न सकेन। संयुक्त सरकारलाई असफल बनाउन सरकारमा बसेका स्वयं राणाहरू समेतले षड्यन्त्र गरे। यो सरकारको बिघटनपछि नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन सभापति मातृकाप्रसाद कोइरालाको प्रधानमन्त्रीत्वमा नयाँ सरकार बन्यो। यस सरकारले पनि सबल भएर काम गर्न सकेन। बिशेषगरी भारदारहरूले यसलाई असफल बनाउने षड्यन्त्र गरिरहे। त्यसपछि राजाको लहड र रहरमा मन्त्रिपरिषद् गठन र बिघटन पटक पटक हुन थाल्यो। राजनीतिक अस्थिरता बढ्दै गयो। बिधानसभाको चुनाव गर्ने कि संसदको निर्वाचन गर्ने भन्ने विषयमा विवाद शुरु भयो। राजा त्रिभुबनले र जनताका प्रतिनिधिले बनाएको बिधान बमोजिम शासन गर्ने घोषणा राजा स्वयंले नै पालना गरेनन्। फलस्वरूप २०१४ सालमा कांग्रेसले भद्र अवज्ञा आन्दोलन गर्नु पर्‍यो। आन्दोलनको दवाब परेपछि राजाले संसदको निर्वाचनको घोषणा गरे। २०१५ सालमा पहिलो आम निर्वाचन भयो र प्रतिनिधिसभामा नेपाली कांग्रेसले दुई तिहाइ बहुमत प्राप्त गर्‍यो। जननायक विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला प्रथम निर्वाचित प्रधानमन्त्री बन्नुभयो।
जननिर्वाचित सरकारले देशमा सामाजिक र आर्थिक क्रान्ति शुरु गर्‍यो। राज्यरजौटा उन्मुलन, भूमिसुधारको आरम्भ, छुवाछुत तथा सामाजिक भेदभावको अन्त्य जस्ता क्रान्तिकारी कदम शुरु गरेपछि सामन्ती तत्व सरकारसँग तर्सियो। बिशेषगरी वीपी कोइरालाले शुरु गरेका क्रान्तिकारी परिबर्तनको पक्षमा जनताको अपार समर्थन देखिएपछि दरबारियाहरू बढी नै हत्तास्सिए। प्रधानमन्त्रीको व्यक्तित्वसँग तर्सिएका राजा महेन्द्रले २०१७ सालमा जननिर्वाचित सरकारलाई सैनिक शक्तिका आडमा अपदस्थ गरी संसदीय प्रजातन्त्र नै समाप्त पारे। उनले देशमा हुकुमी शासन चलाउन एकतन्त्रीय पञ्चायती व्यवस्था लागू गरे। राजाको प्रत्यक्ष सक्रिय नेतृत्वमा सञ्चालित यो शासन व्यवस्था नेपालमा ३० बर्षसम्म र222ह्यो। सशस्त्र आन्दोलन र पटक पटक शान्तिपूर्ण आन्दोलन गरेको नेपाली कांग्रेसले देशको राष्ट्रियतामा संकट आइपरेको ठहर गरी निरन्तर आन्दोलन गरिरहने क्रममा २०३३ साल पौष १६ गते वीपी कोइराला भारत निर्वासन छोडी स्वदेश फर्कनु भयो। वीपी कोइरालाको भारत निर्वासन नेपाली कांग्रेसको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको एक महत्वपूर्ण पाटो हो।
राष्ट्रिय मेलमिलापको सारगर्भित नारा बोकेर स्वदेश फर्कनुभएका जननायक वीपी कोइरालालाई पञ्चायती शासकहरूले विभिन्न आठ वटा मुद्दा लगाएका थिए। ती मुद्दाका बावजुद पनि उहाँ स्वदेश फर्केपछि नेपालको राजनीतिमा नयाँ तरङ्ग उत्पन्न भयो। प्रजातन्त्रका पक्षमा प्रबुद्ध नागरिकहरू जुर्मुराउन थाले। विद्यार्थी आन्दोलन जाग्यो। आन्दोलनलाई साम्य पार्न राजा वीरेन्द्रले २०३६ सालमा जनमत संग्रहको घोषणा गरे। प्रतिबन्धित पार्टीका नेताहरू मुलुकका कुना कुनामा पुगे र पनि त्यसबेला पञ्चायतलाई जिताउन तत्कालनीन शासकले ठूलै धनराशी र सत्ताको व्यापक दुरुपयोग गर्‍यो। दुरुपयोगका बावजुद पनि बहुदलका पक्षमा ४५ प्रतिशत मत आयो। जनमत संग्रहको परिणाम स्वीकार गरे पनि नेपाली कांग्रेसले प्रजातन्त्रका विरुद्धमा सम्झौता गरेन। यसपछि विश्वेश्वर प्रसाद कोइरालाको स्वास्थ्य स्थिति बिग्रियो। शासकहरु अब प्रजातन्त्रको लागि आन्दोलन हुँदैन भन्ने भ्रममा परे, तर प्रजातन्त्रका लागि संघर्ष भई नै रह्यो। यही क्रममा २०४२ सालमा शान्तिपूर्ण सत्याग्रह आन्दोलन गरियो। निरंकुश शासनका विरुद्ध शान्तिपूर्ण आन्दोलन हुन सक्दछ भन्ने विश्वास यसै सत्याग्रह आन्दोलनले कार्यकर्ताहरूमा जगायो। नेपाली कांग्रेसको संगठन सुदृढ गर्न पनि यसले सहयोग पुर्‍यायो। पञ्चायतमा विकृति र विसंगतिहरू थपिँदै गए। पञ्चायती शासनका विरुद्ध निर्णायक संघर्ष गर्ने बेला आइसकेको थियो। धाँधली गरेर जिताइएको पञ्चायत ब्यबस्थाले जनसमर्थन पाएको थिएन। पञ्चायतका बिरुद्ध जनमत निर्माण गर्ने कार्य भई नै र222ह्यो।
नेपाली कांग्रेसका सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहको नेतृत्वमा संयुक्त वाम मोर्चासमेत संलग्न भएको जनआन्दोलनले २०४६ सालमा पञ्चायती ब्यवस्थालाई समाप्त पार्‍यो। उपलब्धिका रूपमा २०४६ साल चैत्र २६ गते देशमा बहुदलीय ब्यवस्थाको घोषणा भयो। नेपाली कांग्रेसका सभापति कृष्णप्रसाद भटराईको नेतृत्वमा राजाका प्रतिनिधि र आन्दोलनकारीहरूको संयुक्त सरकार बन्यो। त्यही अन्तरिम सरकारले नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को निर्माण गरेको हो। यसपछि २०४८ सालमा प्रतिनिधिसभाको निर्वाचनपछि नेपाली कांग्रेसले गिरिजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा निर्वाचित सरकारको गठन गर्‍यो। संघर्ष, सत्ता, विकास, योजना, परियोजना र संगठन विस्तारका अनेक खुड्किलाहरुको कारण नेपाली कांग्रेसको इतिहास गौरवमय परम्पराबाट अघि बढ्दै रह्यो। जनता र विकासका पक्षमा निरन्तर आन्दोलनरत नेपाली कांग्रेसले २०४७ पछि देशको लागि समुचित राज्यव्यवस्थाका लागि कहिल्यै पनि प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यता विपरीत सम्झौता गरेन।
नेपाली कांग्रेस र विभिन्न जनआन्दोलनहरु
जनताका हक अधिकार सुनिश्चित गरी स्वतन्त्रतापूर्वक शासन व्यवस्था सञ्चालन गर्नु राष्ट्रको पहिलो आवश्यकता हो। यो आवश्यकता पूर्ति गर्न राजनैतिक नेतृत्वकर्ताले प्रजातान्त्रिक मूल्य–मान्यता विपरीत रहने तत्वसँग हक–अधिकार रक्षार्थ सधैँ आन्दोलन गर्नुपर्छ। आन्दोलन गर्दा रणनीतिक रुपमा अघि बढ्न नेतृत्वकर्ताको आवश्यकता हुन्छ। त्यसैले नेपाल राष्ट्रमा स्वतन्त्रता र स्वाधीनताका लागि भएका हरेक लडाइँको नेतृत्व नेपाली कांग्रेसले गरेको छ। नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा भएका विभिन्न जनआन्दोलनहरुको परिणामले नेपालमा लोकतन्त्रको समेत स्थापना भएको हो। पछिल्लो समयमा पनि सिङ्गो नेपाली कांग्रेसको नेेतृत्व र गिरिजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वदायी विचार विना नेपालमा लोकतन्त्र पछि गणतन्त्रको समेत स्थापना हुने कुरा कल्पना पनि गर्न सकिने थिएन। जनआन्दोलनका क्रममा धेरै विघ्नबाधाहरू प्ाार गर्दै नेपाली कांग्रेसले नेपालको शान्तिपूर्ण जनआन्दोलनमा दिएको निरन्तरता नै लोकतन्त्रको उपलब्धिका लागि सहायक बन्यो। यो देशमा लोकतन्त्रको स्थापनाका लागि नेपाली कांग्रेसको सर्वोपरि भूमिका छ। शान्तिपूर्ण जनआन्दोलनमा प्रभावकारी भूमिका खेलेको नेपाली कांग्रेसको प्रस्तुति र इतिहासलाई कांग्रेसीहरूले कहिल्यै भुल्नु हुँदैन। कांग्रेसले गम्भीर रूपमा जनउत्तरदायी भएमा मात्र आफ्नो प्रतिष्ठा बचाउन सक्दछ। कांग्रेस आफ्नो अडानमा रहन सक्यो भने यसको गौरवमय इतिहासलाई कसैले पछाडि पार्न सक्दैन। हामीले आफ्नो ऐतिहासिक गौरवमय शक्तिको पहिचान गर्न सक्नु पर्दछ। यो हामी नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताहरुका लागि चुनौतीपूर्ण बिषय हो। यसलाई सामना गर्ने साहस बटुल्नु र नैतिक धरातलमा उभिएर पूरा गर्नु आजको ज्वलन्त आवश्यकता भएको छ।
‘राष्टि?य मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ के र किन?
संगठन विस्तार र वैचारिक प्रतिबद्धता विना कांग्रेसको ऐतिहासिक साख बच्न सक्दैन। कांग्रेसका कार्यकर्ताभित्र भएको कमजोर निर्णय शक्ति र ह्रास हुँदै गएको मनोबलको कारण आज नेपाली कांग्रेस सांगठनिक रुपमा सङ्कटग्रस्त भई उभिएको छ। यो ज्यादै जटिल मोड हो। आफ्नो ऐतिहासिक साखलाई कायम राख्ने नेपाली जनताको लोकतान्त्रिक प्रतिनिधि संस्था नेपाली कांग्रेसले आफूलाई नेपाली समाजमा मजबुत बनाएर प्रस्तुत गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। जनआन्दोलनको नेतृत्व गरेको कांग्रेस, अन्तरिम सरकारको नेतृत्व गरेको कांग्रेस, संविधानसभाको सफल निर्वाचन गराई देशमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना गर्न महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको कांग्रेसको हालको अवस्थालाई मूल्याड्कन गर्दै हाम्रा कमी र कमजोरीको समीक्षा समेत गरी त्यसबाट पाठ सिकेर यस कमजोरीको धरातलमा कांग्रेस किन र कसरी उभियो? हामी कहाँ चुक्यौ? विचारको समुचित प्रवाह कहाँनेर खस्कियो? अब सोच्ने बेला आएको छ। पहिलो निर्वाचनमा ४२220, दोश्रो निर्वाचनमा २९220 र तेश्रो निर्वाचनमा २२220 मत ल्याएको नेपाली कांग्रेसलाई मूल्याङ्कन गर्दा दिन परदिन जनताको आँखाबाट कांग्रेस तल झर्दै गएको पुष्टि हुन्छ। यो अवस्थाबाट कांग्रेसलाई पुनः पूर्वस्थितिमा कसरी पुर्‍याउने भन्ने चिन्तन र कार्यान्वयन नै आजको हाम्रो मुख्य चुनौती हो। यसैले अहिले नेपाली काँगे्रसलाई चुनौतीहरू सामना गर्न सक्ने सशक्त, सक्षम र सुदृढ दलका रूपमा कसरी प्रतिस्थापित गराउन सकिन्छ? भन्ने चिन्तन गर्नु ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान हाम्रो अडान’ कार्यक्रमको मुख्य उद्देश्य हो ।
विचार राजनीतिक दलको आत्मा हो भने कार्यान्वयन शरीर हो। विचार र कार्यान्वयन विना दलले जनताको विश्वास जित्न सक्दैन। कांग्रेस उदार प्रजातन्त्रमा विश्वास राख्ने राजनैतिक दल हो। अहिले कांग्रेसभित्र उदार विचार राख्नेहरू र संकुचित विचार राख्नेहरूको बीचमा वैचारिक मतभिन्नता छ। त्यसैले कांग्रेसमा अहिले विचार र पहिचानको कुरा उठेको हो। संविधानसभाको निर्वाचनमा कांग्रेसको एक प्रकारको पराजयको प्रमुख कारण यसले आफ्नो पहिचान गुमाउनु हो। विचारको प्रवाहमा कांग्रेसको सांगठनिक खोलो किन कमजोर भएर बग्यो स्पष्ट अनुसन्धान गरी कार्यान्वयनात्मक ढंगले अघि बढ्न समय घर्किएको छैन। मात्र आवश्यकता छ जुझारुपनको।
नेपाली कांग्रेसले अब विगतको समीक्षा वस्तुनिष्ठ भएर गर्नु पर्दछ। जननायक वीपी कोइरालाबाट प्रतिपादित राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति पूर्ण अवलम्बन गर्न नसकेको कारण वर्तमान अवस्था सिर्जना भएको हो। राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति त्याग गरेमा कांग्रेसको परिचय नै रहँदैन। यो नीतिको अपव्याख्या गर्ने अधिकार कसैलाई पनि छैन। राष्ट्रिय मेलमिलाप भन्नु आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्ने अभिप्रायले जोसुकैसँग पनि कांग्रेसले मेलमिलाप गर्नुपर्दछ भन्ने होइन। राष्ट्रिय मेलमिलापका दुईटा पाटा छन् एउटा हो– राष्ट्रियता र अर्को हो– प्रजातन्त्र। यसले कसैसँग मेलमिलाप गर्नुअघि मेलमिलाप गरिने शक्ति वा व्यक्ति राष्ट्रवादी अथवा प्रजातन्त्रवादी छ कि छैन भनी निर्क्यौल गर्नुपर्दछ। त्यो व्यक्ति वा शक्ति राष्ट्रवादी वा प्रजातन्त्रवादी छैन भने त्योसँग मेलमिलाप हुन सक्दैन भन्ने कुरा कांगे्रस नेतृत्वले बु137नु पर्दथ्यो तर त्यसो भएन। कांग्रेस नेतृत्वले त्यो कुरा बु137नै सकेन। जुनसुकै दलहरुका आफ्ना निम्नतम शर्तहरु हुन्छन्। कुनै दलले राष्ट्रवादी भावना साथ प्रजातन्त्र नभए पनि शर्त पूरा भएको मान्छन्। कुनै दलले राष्ट्रिय र प्रजातन्त्र विना नै आफ्नो सिद्धान्त पूरा भएको मान्छन्। नेपाली कांग्रेस भने राष्ट्रवादी हुनुका साथै प्रजातान्त्रिक विचारधारालाई आफ्नो निम्नतम शर्त मान्दछ। राष्ट्रिय मेलमिलापको नीतिको कसीमा नेकपा माओवादीलाई राखेर हेर्दा सो पार्टी राष्ट्रवादी वा प्रजातन्त्रवादी दुवै होइन। वीपीले राजा महेन्द्रसँग मेलमिलाप गर्दा राजालाई पहिला प्रजातान्त्रिक बनाएर मेलमिलाप गर्न चाहनु भएको थियो। तर त्यसो हुन सकेन। कांगे्रसको माओवादीसँगको मेलमिलापलाई हेर्दा पहिले माओवादीलाई राष्ट्रवादी बनाउनु पर्थ्यो। त्यसो नगरीकन वीपीको मेलमिलाप नीतिको विपरीत गएर माओवादीसँग फरक किसिमको मेलमिलाप भयो। यो राष्ट्रिय मेलमिलापको नीतिभित्र नपर्ने कुरा स्वतःसिद्ध छ। यसरी माओवादीसँगको सहकार्यबाट नेपाली कांग्रेसले आफ्नो निम्नतम शर्तमुताविक राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति छोडेका कारण कांगे्रस आज यो सांगठनिक र वैचारिक कमजोर धरातलमा उभिएको हो।
तत्कालीन समयमा सात राजनैतिक दल, नेपाल सरकार र नेकपा माओवादीबीच विभिन्न चरणमा धेरै समझदारीहरू भए। बाह्रबुँदे समझदारीको कार्यान्वयन नगरी त्यस पार्टीसित अर्को सहमति गर्नु हुँदैनथ्यो। नेपाली कांग्रेस केन्द्रीय कार्यसमितिको बैठकले नेकपा माओवादीबाट भएका प्रतिबद्धताहरू पूरा नगरेसम्म माओवादीलाई सरकारमा नभि207याउने निर्णय गरेको थियो। त्यसको पालना भएन। माओवादीलाई शुरुकै सहमति कार्यान्वयन गर्न बाध्य पारिएको भए आजको दुर्दान्त परिणाम आउने थिएन। नेपाली कांग्रेसले माओवादीमाथि धेरै विश्वास गर्‍यो। माओवादीहरूले कांग्रेसलाई रणनीतिक रूपमा प्रयोग गरे। फलस्वरुप १२ वर्षको द्वन्द्वबाट पीडित नागरिकहरूलाई लक्ष्यित गरेर बनाइएका कार्यक्रमहरू निस्तेज हुन पुगे। अरबाँै अरब रूपैयाँ अलपत्र पर्‍यो भने द्वन्द्वबाट पीडित कार्यकर्ताहरू काठमाडौँका गल्ली गल्लीमा मागेर खाँदै हिँड्नु परेका दयनीय अवस्था देखिए। यसरी विगतमा कांग्रेस माओवादीको जालमा फसेकै कारण आज अलपत्र परेको छ।
कुनै पनि राजनीतिक दलका मुटु विचारशील कार्यकर्ता हुन्। पार्टीका घोषित नीतिका पक्षमा कार्यकर्ताहरू दिलोज्यानले लाग्नु पर्दछ। कार्यकर्ताको जोशजाँगर विना पार्र्टी बाँच्न सक्दैन। कांग्रेसभित्र यस अवधिमा कार्यकर्ताको मूल्याङ्कन भएको आभास उनीहरूलाई दिन सकिएन। कार्यकर्ताहरूमा उत्साहको ठाउँमा निरुत्साहले स्थान पायो। विगतमा कांग्रेसका शुभचिन्तकहरू र कार्यकर्ताहरूमा कांग्रेस सत्तामा गएपछि न्याय गर्दैन, विगतलाई भुल्दछ र सत्तामा नै रमाउँछ भन्ने प्रभाव पर्न पुग्यो। कांग्रेसले न्याय गरेन, मूल्याङ्कन गरेन भन्ने गम्भीर प्रकारको आरोप कांग्रेसमाथि छँदैछ। ठोस एवं वस्तुनिष्ठ मूल्याङ्कन गर्न नसक्नु कांग्रेसको ठूलो कमजोरी होे। यसैकारण कांग्रेसको खुट्टा कमजोर भएको आभास मिल्दछ।
विगतमा कांग्रेस पार्टी विभाजन भयो। विभाजित कांग्रेसले अहिलेको चुनौतीको सामना गर्न सक्दैन भन्ने कुरा घाम जस्तै छर्लङ्ग थियो। त्यसैले पार्टीमा एकता गरियो। पार्टी संरचनागत रुपमा एकीकरण भयो तर भावनात्मक रुपमा हुन सकेन। नेपाली कांग्रेसको १२आँै महाधिवेशनलाई कांग्रेसको एकता महाधिवेशन भनियो तर गाउँ नगर वडादेखि केन्द्रसम्म समूहगत रुपमा निर्वाचन गराइएको हँुदा पार्टी चरम गुटबन्दीमा फस्यो। अहिले नेपाली कांग्रेस अत्यन्त कमजोर भएको छ। कार्यकर्ताहरुमा मनोबल उच्च गर्न सकिएको छैन। कार्यकर्ताहरुलाई अरुबाट आक्रमण हँुदा वक्तव्य जारी गर्ने बाहेक अरु केही गर्न नसक्ने अवस्थामा कांगे्रस निरीह बनेर उभिएको छ। यही अवस्थामा कांग्रेस रहिरह्यो भने यसबाट भोलि केही आशा गर्न सकिँदैन। त्यसैले कांग्रेसलाई सुदृढ गर्न र कांग्रेसलाई भावनात्मक एवं कार्यात्मक रुपमा एकताबद्ध बनाउन ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु परेको हो। सुदृृढीकरण र एकता विनाको नेपाली कांग्रेसले कार्यकर्ताहरुको मनोबल उच्च बनाउन नसक्ने निश्चितप्रायः भएकोले कांग्रेसभित्र अभिमुखीकरण सहित सुदृढीकरण तथा एकता अभियानको आवश्यकता परेको हो। त्यसैले एकताका निम्ति अब अन्तर्मनका कलुष् धोएर सामुहिक रुपमा एकताको वैजयन्तीमा उनिनु आजको चरम आवश्यकता भएको छ।
राष्टि?य मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान हाम्रो अडान कार्यक्रमको ल73य
‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ को ल73य पार्टीलाई सुदृढ र एकतावद्ध बनाई वर्तमान चुनौतीहरुको सामना गर्न सक्षम बनाउनु हो। यसका लागि यो अभियानको पार्टीका वर्तमान निकायहरुलाई सहयोग पुर्‍याउने प्रमुख भूमिका रहन्छ। पार्टीलाई सुझाव दिएर, दवाब सिर्जना गरेर यसका संरचनाहरुलाई बलियो बनाउने यसको प्रमुख कार्य हो। खासमा यसको कार्य विगतमा भएका कमी कमजोरीहरुलाई मनन गरी सच्याइ, आशा, विश्वास र भरोसाको थलोका रुपमा कांग्रेसलाई स्थापित गर्नु हो। यस बाहेक यसको कार्यक्षेत्र निम्न विषयमा समेत केन्द्रित रहने छ।
(१)   जननायक वीपी कोइरालाबाट प्रतिपादित राष्ट्रिय मेलमिलापको नीतिलाई पार्टीमा पूर्णरुपमा पुनःस्थापित गर्नु।
(२)   नेपाली कांग्रेसको आदर्श राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र, समाजवादलाई पार्टीको मूल नीति बनाइ प्रथमिकतासाथ कार्यान्वयन गर्न लगाउनु।
(३)   विगतमा जनताको कब्जा भएको सम्पत्ति कब्जावालहरुबाटै फिर्ता गर्न लगाउनु।
(४)   पार्टीका विस्थापित कार्यकर्ताहरुलाई आफ्नो घर फ््कर्कन सक्ने वातावरण सिर्जना गर्नु।
(५)   विगतमा माओवादी तथा अन्य समूहबाट मारिएका, घाइते बनाइएका पार्टीका कार्यकर्ताहरुलाई सहयोग पुर्‍याउन पार्टी मार्फत् सरकारलाई दवाब दिनु ।
(६)   पार्टीभित्र कार्यकर्ताहरु र नेताहरुका वीचमा भएका मनमुटाव र असमझदारीलाई समाप्त पारी पार्टीलाई एकताको वैजयन्तीमा सजाउनु।
(७)   पार्टीका सबै निकायहरुलाई जिम्मेवार र जुझारु बनाइ यसले सामना गर्न परेका सबैखाले चुनौतीहरुको डटेर सामना गर्न सक्षम बनाउनु।
(८)   पार्टीका पुराना नेता तथा कार्यकर्ताहरुलाई सम्मानित व्यवहार गर्नु र उनीहरुलाई कांग्रेसमा विचार बैंकको रुपमा सक्रिय बनाउनु।
(९)   पार्टीको नीति निर्माणमा चासो देखाइ जनताका आवाजहरु पार्टीका सम्बन्धित निकायमा पुर्‍याउनु।
(१०)   पार्टीका सबै तहका निकायहरुलाई कृयाशील बनाउनु र जनताका पक्षमा काम गर्ने सक्रियता निर्माण गर्नु।
(११)   पार्टीका कार्यकर्ताहरुमा आइपर्ने सबै किसिमका आपत–विपतमा तत्काल सहयोग पुर्‍याउन पार्टीगत रुपमै कृयाशील रहनु।
यी र यिनै खाले ल73य पूरा गर्न यो ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रमको आवश्यकता टड्कारो रुपमा रहेको छ।
‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’का लागि निर्धारित कार्यक्रमहरु
१)   सम्बन्धित विषयवस्तु र आदर्श कार्यान्वयनका लागि छलफल, गोष्ठी र अन्तरक्रियाहरु गरी कांग्रेसको नीति र गतिविधिको विश्लेषण गरी आवश्यकता अनुसार पार्टीलाई सुझाव दिनु पर्ने भएमा सुझाव दिने, दवाब दिनु पर्ने भएमा दवाब दिने।
(२)   नेपाल सरकारको गतिविधि, विभिन्न नीति र कार्यक्रम तथा कार्यकोे विश्लेषण र मूुल्याडकन गरी आवश्यकता अनुसार सरकारलाई सुझाव दिनुपर्ने भएमा सुझाव दिने, अनुपयुक्त नीति वा कार्यक्रम लागू नगर्न दवाब दिनुपर्ने भएमा दवाब सृजना गर्ने।
(३)   जनता र राष्ट?का विरुद्धमा जो कोहीबाट भएका काम कारवाहीको विरोधमा वक्तव्य जारी गर्ने, विरेाध प्रदर्शन गर्ने, जुलुस आम सभा, आदि कार्यक्रमहरु गर्ने।
(४)   जनताका हित र विकास निर्माणसँग सम्बन्धित विषयमा लेखहरु लेख्ने, अन्तरवार्ताहरु दिने र जनमत सिर्जना गर्ने।
(५)   नेपाली कांग्रेसका कार्यकर्ताहरुमाथि देशका विभिन्न ठाउँमा विभिन्न समुदायहरुबाट आक्रमण भई रहेको छ। यस्तो संवेदनशील विषयमा आफ्ना कार्यकर्ताहरुको संरक्षण गर्न सम्बन्धित निकायहरुलाई परीचालन गर्न कडा दस्ता तयार गर्ने।
(६)   विस्थापित जनतालाई घर फर्काउन, विगतमा विभिन्न बहानाबाजीमा कब्जा गरिएका सम्पति फिर्ता गराउन विशेष प्राथमिकता दिई कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने र सरकार तथा पार्टीहरुलाई दवाब दिने।
(७)   सबै तहका सबै कार्यकर्ताहरुलाई पार्टीको नीति, सिद्धान्त र कार्यक्रमका बारेमा प्रशिक्षण दिन पार्र्टीका सम्बन्धित निकायहरुलाई दवाब दिनेे।
(८)   यो कार्यको प्रयोजनको लागि केन्द्रमा नेपाली कांग्रेस केन्द्रीय समिति र जिल्ला जिल्लामा र क्षेत्र, नगर र गाउँमा सम्बन्धित निकायहरुले ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’को कार्यक्रम अभियानकै रुपमा संचालन गर्नु पर्दछ। केन्द्रमा केन्द्रीय स्तरको राष्टि?य मेलमिलाप अभियान समिति र जिल्ला जिल्लामा जिल्ला क्षेत्र र नगर, गाउँ अभियान समितिको गठन गर्न सकिने छ। यो अभियानलाई प्रभावकारी बनाउन पार्टीका सबै निकायहरु, भातृ संगठन र शुभेच्छुक संगठनहरुका सबै तहका निकायहरु र यस क्षेत्रमा काम गरिरहेका वीपी विचार समाज, द्वन्द्व पीडित राष्ट्रिय समाज तथा यस्तै अन्य गैर सरकारी संस्थाहरुलाई पनि यो अभियानमा कृयाशील गराउने कार्यक्रम तय गर्नु पर्दछ।

राष्टि?य मेलमिलाप र नेपाली कांग्रेस
जननायक वीपी कोइरालाद्वारा प्रतिपादित राष्ट्रिय मेलमिलाप एउटा दर्शन हो। यसलाई दर्शनकै रुपमा व्याख्या गरिनु पर्दछ। नेपाली कांग्रेसले अवलम्बन गर्नुपर्ने राजनैतिक दर्शन राष्ट्रिय मेलमिलाप हो। राष्ट्रिय मेलमिलापको मर्म भनेकै राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवाद हो। मेलमिलापको राजनीतिक एवं रणनीतिक दर्शन प्रतिपादन गर्दा वीपीले बारम्बार भन्नु भएको छ– म पनि जनता हुँ। म जोसँग मेलमिलाप गर्दछु त्यो न्यूनतम योग्यताले युक्त हुनु पर्दछ। त्यो योग्यता भनेको उभित्रको राष्ट्रवादी स्वर हो। राष्ट्रवादी व्यक्तिमा अरुको स्वतन्त्रताप्रति हस्तक्षेप नगर्ने, आफू बाँचौँ भन्दै अरुलाई पनि चेतनशील गराएर बाँच्न सिकाउने क्षमता हुन्छ। स्वदेशको हितविरुद्ध कुनै हालतमा पनि परचक्रीसँग सम्झौता नगर्ने मन र बुद्धि भएकाहरु राष्ट्रवादी, प्रजातान्त्रिक हुन्छन् भनेर वीपीले राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रको बलियो आधार जनताबाट जनताकै निम्ति हुन सक्दछ भन्ने किटान समेत गर्नुभएको छ। वास्तवमा वीपीले यिनै विचार र भावनाभित्र एक व्यक्ति राष्ट्रको खरो पहरेदार भएर जनताका हरेक हक अधिकारका लागि प्रजातान्त्रिक विचार बोकी दह्रो भएर उत्रन सक्ने कांग्रेस कार्यकर्ताको निर्माण हुनु पर्दछ भन्ने संकेत गर्नुभएको थियो।
कांग्रेस बन्न कांग्रेसका नेता र कार्यकर्ताहरुका लागि पनि राष्ट्रियता र प्रजातन्त्र न्यूनतम शर्त हो। कोही पनि कांग्रेस नेता वा कार्यकर्ता राष्ट्रवादी र प्रजातान्त्रिक छैन भने त्यो कांग्रेस हुनै सक्दैन। वीपीले अर्को एक ठाउँमा भन्नु भएको छ– ध्भ धबलत तय दभ तजभ नययम ाचष्भलम या यगच लभष्नजदयगचक लयत तजभ बनभलत। एक अर्कामा हरेक पटक राष्ट्रहितका लागि हातेमालो गर्दा हामी कोही कसैका बनभलत नबनी राम्रो र असल छिमेकीको अवधारणा बोकेर राष्ट्र निर्माणको र संगठन निर्माणको सवालमा मेलमिलाप गर्न सक्छौँ। हुनसक्छ यस्तो बेला पार्टी निर्माणमा जुट्ने साहस हुँदा हुँदै पनि कोही कसैप्रति अविश्वसनीय पनि हुन सक्छन्। अविश्वासका पर्खालहरु भत्काउन स्वयंले अनेक ह48डर खानु परे पनि पछि पर्नु हुँदैन। कांग्रेस कार्यकर्ता वा नेतामा त्यस्तो ह48डर सहने शक्ति असीमित रुपमा हुनु पर्दछ। यस सम्बन्धमा यहाँ एउटा घटना स्मरणीय हुन आउँछ।
जनमत संग्रहको परिणामपछि वीपी कोइराला नेपालको पश्चिमको भ्रमणमा जानु भयो। पाल्पा पुग्दा उहाँका साथमा विश्वबन्घु थापा पनि संगै हुनुहुन्थ्यो। उहाँले गोर्खाबाट कांग्रेसको सदस्यता लिनु भएको थियो। पाल्पामा कार्यक्रम स्थलमा जान लाग्दा बिश्वबन्धुलाई कार्यकर्ताले लछारपछार गरे। बिश्वबन्घु थापाले यसलाई सहज रुपमा लिँदै भन्नु भयो– यति पनि नगरे के कांग्रेसको कार्यकर्ता हुने? आज कांग्रेसका नेता र कार्यकर्ताहरुमा त्यो जुझारुपना र सहनशक्ति समाप्त भएको छ। अहिले कांग्रेसका कार्यकर्ताहरु पार्टीको नभै नेताको समूहमा विभाजन हुने होड चलेको छ। नेता होस् वा कार्यकर्ता, आफूलाई कांग्रेसभित्रै एजेन्ट बन्न रुचाउँदछन्। यही नै सबैभन्दा अशोभनीय पक्ष पार्टीभित्र जकडिएको छ। यसैको निराकरण आजको प्रथम अनिवार्य शर्त हो।
वीपी कोइरालाको राष्ट्रवादी स्वरलाई कुनै नवीन विशेषणको आवश्यकता छैन। जननायक वीपी राष्ट्रका लागि स्वदेशको सार्वभौमसत्ता जनतामा निर्भर गराएर प्रजातन्त्रको सुनौलो सूर्य उदाएको देश आफ्नो मातृभूमिलाई बनाउनका लागि भारत प्रवासमा बस्नुभयो। आठ वर्षसम्म प्रजातन्त्र र स्वतन्त्रताका लागि प्रवासमा बसेर संघर्ष गरिरहँदा उहाँमाथि नेपालको तत्कालीन सरकारले विभिन्न ८ वटा ज्यानमुद्दाहरु लगाएको थियो। मुद्दाको बेवास्ता गर्दै उहाँ आफ्नो देश फर्कनुभयो र सार्वभौमिकता र प्रजातन्त्रको लागि आफ्नो अडान यथावत् राख्दै राष्ट्र रक्षार्थ नयाँ शिराबाट विचार, दर्शन प्रतिपादन गरी राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति तय गर्नुभयो। वीपी विचारको निष्कर्ष थियो– राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रभित्र जनएकता निर्माण गर्न हिच्किचाउने मानिसमा कांग्रेसको कार्यकर्ता र नेता बन्न सक्ने कुनै पनि योग्यता र क्षमता रहँदैन। देशका निम्ति सिद्धान्त र अडान प्रथम आवश्यकता हुन्छ। यही आवश्यकता आज कांग्रेसका नेता र कार्यकर्ताले मनन नगरिदिएकाले नेपाली कांग्रेस धरातल छोडेको धरहरा जस्तै भएको छ।
संविधान निर्माण र शान्ति प्रकृयाको सम्बन्धमा नेपाली कांग्रेसको भूमिका
(क) संविधान निर्माण सम्बन्धमा
प्रजातन्त्र विना राष्ट्रियता जुनसुकै अवस्थामा पनि खतरामा पर्छ। प्रजातन्त्र र राष्ट्रियतामा समाजवादको विचार जोडियो र त्यस मूल सिद्धान्तलाई आत्मसात गरी राज्यव्यवस्था सञ्चालनका नीति निर्माणहरु भए भने त्यो व्यवस्था ब्रह्मा48डमा नै सर्वोत्कृष्ट शासनव्यवस्था हुन सक्दछ। प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तनिष्ठ मुलुकहरुमा संसदीय प्रणालीलाई उत्कृष्ट रुपमा परीक्षण भएको प्रणाली भनी स्वीकार गरिएको छ। अध्ययन, विश्लेषण, चिन्तन, मनन र सन्तुलनबाट आज संसदीय प्रजातान्त्रिक पद्धतिमा कुनै पनि प्रकारको सुधारको आवश्यकता नभएको पुष्टि भइसकेको छ। संसदीय प्रजातन्त्र कांग्रेसले अवलम्बन गरेको विशिष्ट व्यवस्था हो, मान्यता हो। नयाँ संविधान निर्माणमा यसलाई आधार बनाई लोकतान्त्रिक संविधानको निर्माण गर्न कांग्रेसका नेताहरु तथा सभासदहरुलाई दवाब दिनु ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रमको ल73य हो।
(ख) शान्ति प्रक्रियाको सम्वन्धमा
नेपाली कांग्रेसका लागि शान्ति प्रकृयाको अन्तिम टुङ्गो लगाउनु भनेको माओवादी लडाकुहरुको सुरक्षा निकायमा समायोजन गर्नु र विस्थापितहरुलाई घर फर्काउनु, कव्जा गरएिको सम्पत्ति फिर्ता गराउन हो। यी सवै कार्य पूरा नहँुदा सम्म शान्ति प्रकृयाको अन्तिम टुङ्गो लागि सक्यो भन्न सकिँदैन। अहिले विस्थापितहरुलाई घर फर्काउने र कव्जा गरिएको सम्पति फिर्ता गराउने विषय ओझेलमा परेको छ। कांग्रेसका नेताहरुले यसलाई प्राथमिकता दिएका देखिँदैनन्। त्यसैले शान्ति प्रकृयाका सवै विषयहरुलाई अन्तिम टुङ्गो लगाउनु कंाग्रेसका नेताहरु तथा सभासदहरुलाई दवाव दिनु राष्टि?य मेलमिलाप अभियान हाम्रो अडान हाम्रो पहिचानको मूल ल73य हो। यसका लागि कार्यात्मक रुपमा कांग्रेसले सहज वातावरण निर्माण गर्नु परेको छ।
‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ ले के गर्नुपर्दछ?
सर्वप्रथम विचार र पहिचानको अडान नेपाली कांग्रेसले प्रारम्भ गर्नु पर्दछ। अहिले कांग्रेसमा विचार र अडानको खडेरी छ। त्यसैले कांग्रेसले आफ्नो विचार र अडान स्पष्ट गर्न जरुरी छ। कांग्रेसको विचार भन्दा वीपी कोइरालाबाट प्रतिपादित राष्ट्रियता र मेलमिलापको सिद्धान्तको प्रसङ्ग आउँदछ। वीपी कोइरालाले आफ्नो जीवनभर राष्ट्रियतालाई प्राथमिकता दिनुभएको थियो। आफ्नो जीवनको अन्तिम भाषणमा उहाँले भन्नुभयो, “यदि तपाईँहरूलाई कुनै निर्णय लिन अप्ठेरो परेमा नेपालको एक मुठी माटो लिएर सोच्नुहोस् त्यतिबेला जे गर्न उचित लाग्छ गर्नुहोस्।” यो उहँाको अन्तिम सार्वजनिक अभिव्यक्तिहरू मध्येको एक हो। उहाँले भन्नुभएको थियो, “म मरेपछि मेरा बारेमा कांग्रेसमा गलत व्याख्या गरिने छ। त्यसैले मैले नै नेपाली कांग्रेसको इतिहास लेख्नु पर्ने थियो अब सक्दिनँ होला।”
उहाँ २०३३ साल पौष १६ गते राष्ट्रिय मेलमिलापको नीतिसहित नेपाल फर्कनुभयो। वीपी कोइरालाले बारम्बार आफू जनताको प्रतिनिधि भनेर आफ्नो पहिचानको कुरा उठाउनुभएको छ। कार्यकर्ता नेता सबैले अभिवादनमा ‘जय नेपाल’ भन्नु, कालो भादगाउँले टोपी बीचमा चिरे जस्तो गरी पट्याएर लगाउनु, कसैसँग कहिल्येै नझुक्नु, पार्टी सिद्धान्तप्रति अटल रहनु कांग्रेसका नेता र कार्यकर्ताको बाहिरी पहिचान हो। यो नेपालीपनको समेत खाँटी पहिचान हो। कांग्रेसको इतिहासको अपव्याख्या गर्नु हँुदैन। आज उहँाको राष्ट्रिय मेलमिलापको गलत व्याख्या भएको छ। कांग्रेस नेतृत्वबाट जनतासँगको मेलमिलाप नै राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति हो भनेर व्याख्या गर्न लगाइएको छ। यो सर्वथा गलत हो। जनताको प्रतिनिधिको जनतासँग त सँधै मेलमिलाप हुन्छ नै। यसमा ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रम थपिरहनु पर्ने आवश्यकता नै छैन। यही व्याख्या नै कांग्रेसका कार्यकर्ताहरूका लागि विडम्बनाको कुरा हो भन्दा अत्युक्ति हुँदैन। वीपीले राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रको कुरा गर्दा जहिले पनि राष्ट्रवादी र प्रजातन्त्रवादीका बीचको मेलमिलापको कुरा गर्नुभएको छ। राष्ट्रिय मेलमिलापको कुरा गर्नासाथ राजासँग मिल्ने कुरा गरियो भनेर यसको गलत व्याख्या गरेर उग्र बामपन्थी सोच भएका मावोवादीसँग मेलमिलाप गर्न पुर्‍याइयो। मेलमिलाप भनेको कुनै व्यक्ति वा शक्तिसँग नभएर प्रजातन्त्रवादी र राष्ट्रवादीसँगको मेलमिलाप हो। यसलाई बिर्सँदा नेपाली कांग्रेसमा विचलन आयो। यही विचलन नै आजको परिणाम हो। नेपाली कांग्रेसले आज न राष्ट्रियताको चुरो समातेको छ न वीपीको समाजवादी चिन्तनको चुरो। यसरी कांग्रेसको विचारमा विचलन आएको हो। सर्वप्रथमतः नेपाली कांग्रेसले वीपी कोइरालाबाट प्रतिपादित राष्ट्रियता र मेलमिलापको नीतिलाई आत्मसात गर्दै पार्टीभित्र पुनः यो सिद्धान्तलाई पुनर्जिवित गर्नु पर्दछ। अनि हुन्छ एक नवअभियान।
नेपाली कांग्रेसको दोस्रो मूलभूत सिद्धान्त भनेको प्रजातन्त्र हो। कांग्रेसको ल73य हो– कहिल्यै पनि सत्ताका लागि प्रजातन्त्रका मूलभूत सिद्धान्त र आदर्शलाई भुुल्नु हँुदैन। प्रजातन्त्रको मूलभूत ल73य नाम जप्नु मात्र होइन। प्रजातन्त्रको स्रोत (क्यगचअभ), आधार(द्यबकभ) र ल73य न्यब)ि जनता नै हुन्। लोकतन्त्रको परिभाषा कुनै एउटा राष्ट्र वा सरकारले मात्र गरेर हुँदैन। संयुक्त राष्ट्रसंघको ल73य समेत प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र वा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हो। प्रजातन्त्रको परम्परागत बहुदलीय संसदीय व्यवस्था वा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको विश्वव्यापी मान्यतालाई संशोधन गरेर हामी क्रान्तिकारी हुन सक्दैनौँ। नेकपा मोओवादी जस्तो उग्रवामपन्थी दलले प्रजातन्त्रको व्याख्या गर्ने हामी त्यसैको पछि लाग्ने जस्तो निर्लज्जता अरू के हुन सक्छ? सत्ताका लागि हामीले सबै कुरामा संझौता गर्‍यौ। प्रजातन्त्रका बारेमा वीपी कोइराला भन्नुहुन्छ ‘हाम्रा सुकुम्बासी, भूतपूर्व सैनिक, तल्ला स्तरका कर्मचारी तथा किसानहरूले राम्ररी दुई छाक खान पाऊन्। तिनीहरू एउटा छतमुनि बस्न पाऊन्। केटाकेटीले पढ्न पाऊन्। औषधि उपचारको व्यवस्था होस्। हामीहरूलाई अहिले ठूला–ठूला महल र हवाइजहाज चाहिएको छैन। यही चाहिएको छ– सबैले पेटभरि खान पाऊन्, एकसरो लुगा लगाउन पाऊन्, पढ्न पाऊन्, औषधिमूलो पाऊन्, त्यही हो प्रजातन्त्र।” यसरी अहिलेको सन्दर्भमा पनि प्रजातन्त्र भन्नु नै मानिसको खाने, पढ्ने र औषधिमूलोको अधिकार हो भन्ने कुरालाई वीपीले त्यतिबेला नै भन्नु भएको थियो। प्रजातन्त्र भनेको अर्को शब्दमा विश्वका सबै जनताले साँंस्कृतिक, राजनैतिक, सामाजिक र आर्थिक भेदभावविना आफ्नो इच्छाअनुसार प्रयोग गर्न पाउने आफ्नो अधिकार हो। प्रजातान्त्रको महत्वपूर्ण सारतत्व भनेकै निष्पक्ष र स्वतन्त्र निर्वाचन हो। त्यस्तो निर्वाचनपछि बनेको सरकारले मात्र जनतालाई निर्भयतासाथ मौलिक हक उपभोग गर्न सुनिश्चितता प्रदान गर्न सक्छ। जुन नेपालको मूर्त आवश्यकता पनि हो। प्रजातन्त्रमा कानुनी राज्यको पूर्ण पालनाको लागि स्वतन्त्र न्यायपालिकाको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ। प्रजातान्त्रिक व्यवस्थामा राज्य आफैँले प्रजातान्त्रिक छु भनेर मात्र पुग्दैन। प्रजातन्त्र अन्तर्राष्ट्रिय मापद48डअनुकूल हुनु पर्दछ। यसप्रतिको प्रतिबद्धता नै नेपाली कांग्रेसको प्रजातन्त्रप्रतिको प्रतिबद्धता हो। नेपाली कांग्रेसको पहिचान पनि यही हो। के कांग्रेस प्रजातन्त्रको यो मुलभूत सिद्धान्तमा संविधान सभामा संविधान निर्माण गर्दा अडिन सक्छ? अहिले यो पनि जनताका मनमा प्रश्नचिह्न बनेर उत्तरको प्रतिक्षारत बिषय हो। यो विषय जति गम्भीर छ त्योभन्दा बढी विचार र कार्यान्वयनको जिम्मेवारी कांग्रेसले वहन गर्न सक्नु पर्दछ। ्
नेपाली कांग्रेसको तेस्रो मूलभूत सिद्धान्त समाजवाद हो। वीपीले भन्नु भएको छ– व्यावहारिक रूपमा समाजवाद भनेको भोको मानिसका लागि एक मुठी चिउरा हो। सैद्धान्तिक रूपमा साम्यवादमा प्रजातन्त्र थपिदियो भने समाजवाद हुन्छ र समाजवादबाट प्रजातन्त्र झकिदियो भने साम्यवाद बाँकी रहन्छ। समानताको मूल अवधारणा सबैका लागि सधैका लागि हुुनुपर्दछ। नेपाली कांग्रेसले पटक पटक गरी सबैभन्दा बढी समय सत्ता सञ्चालन गर्दा विपन्नताबाट सम्पन्नतातर्फ उन्मुख समाज बनाउन वीपीको चिन्तनबाट उठान भएको समाजवादलाई भुल्यो, आर्दशहीन बन्या, स्वार्थलोलुप भयो। जसको कारण अथाह कृषि भ48डार, जलस्रोत, पर्यटन र साँस्कृतिक छटा भएको मुलुकका हरेक युवा उचित नीति र दिशानिर्देशको अभावका कारण बेरोजगार हुन पुगे। देशभित्रै रोजगारी सृजना गर्ने प्राविधिक शिक्षा दिई विशिष्ट शैक्षिक धरातल निर्माण गरी नेपाली कांग्रेसले देशमा उचित नीतिका साथ रोजगारी निर्माण गरी युवा शक्तिलाई विदेश पलायन हुुनबाट रोक्नुपर्थ्यो। समाजवादी अर्थ चिन्तन नहुनुको कारण हामी आज आफ्नो सुरक्षित आगनमा असुरक्षित भयावह भुकम्प आह्वान गरिरहेका छौं। हामीले विपन्न वर्गका मानिसको पहिचान गरेर उनीहरूको आर्थिक अवस्थामाथि उठाउने कार्यक्रम ल्याउनुपर्दथ्यो, सकेनौँ। गरिबीका रेखामुनि रहेका नेपालीहरूको न हामीले पहिचान गर्न सक्यौँ न उनीहरूको जीवन उकास्ने कुनै कार्यक्रम नै ल्ाागू गराउन सक्यौँ। हाम्रो कमजोरी त्यही भयो, त्यसकारण हाम्रो समाजवादी अर्थनीतिमा अब विपन्न वर्गका मानिसहरूको आर्थिक अवस्था सुधार्ने ठोस नीति हुनु जरुरी छ। आज देशको सबैभन्दा ठूलो चुनौती बेरोजगारीे हो। रोजगारीका अभावमा कैयौँ युवाहरू विदेशिएका छन्। हामीसँग रोजगारी सिर्जना गर्ने कुनै ठोस नीति नै भएन। सरकारले निश्चित रोजगारीको व्यवस्था र कार्यक्रम ल्याउनु पर्ने थियो। हामी सरकारमा रहँदा न त्यस्तो नीति बनाउन सक्यौँ न कार्यान्वयन गर्ने पक्षमा कुनै जमर्को नै गर्‍यौँ।
सामाजिक अवस्थामा आएको परिवर्तनको प्रभाव अध्ययन नगर्नुुः कमजोरी
नेपाली कांग्रेसको सबैभन्दा ठूलो कमजोरी नेपालको सामाजिक अवस्थामा आएको परिवर्तनबाट पर्ने प्रभावको अध्ययन नगर्नुु हो। २०४७ सालमा आएको परिवर्तन पछि समाजमा कस्तो परिवर्तन भयो, हामीले अध्ययन गरेनाँै। २०४७ सालको संविधान किन असफल भयो? माओवादीको जन्म किन भयो? अब ल्याइने संविधान पनि समय सापेक्ष हुन्छ भन्ने कुरा के सम्भव छ? समाजमा विभिन्न वर्गको यस्मा कस्तो प्रभाव छ? हामीले जतिसुकै युवा वर्गको कुरा गरे पनि के अहिलेका युवाहरुको राजनीतिमा उच्च चासो छ? छैन भनेे हामीले कसरी युवाहरुको दिमागमा स्वस्थ्य राजनीति प्रवेश गराउन सक्दछौँ? यस्ता विषयमा अध्ययन नै नगरी मनगढन्ते कुरा गर्नु नै नेपाली कांग्रेेसको सांगठनिक कमजोरी हो। त्यसैकारण हामी यो अवस्थामा पुगेका हौं। यसरी हामीले वर्तमान सामाजिक अवस्थाका परिवर्तित छलाङहरुलाई विश्लेषण गरेर सहज बाटो खोज्नु ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रमको मूल उद्देश्य हो।
अन्तरपार्टी सम्बन्धमा यो कार्यक्रम
नेपाली कांग्रेसको अब अरू दललाई हेर्ने दृष्टिकोण पनि स्पष्ट र फरक फरक हुनुपर्दछ। हाम्रो सहकार्य कसैसित पनि सत्ताको लागि हुनुहँुदैन। माओवादीजस्तो उग्रवामपन्थी सोच भएको दलसँगको हाम्रो सहकार्यको परिणाम अहिले हामीले भोगिरहेका छाँै। हामीमा सैद्धान्तिक विचलन सत्ताका लागि भयो भने हाम्रो पहिचान समाप्त हुन्छ। हामीले आफ्नो पहिचान र अडान स्पष्ट पार्नु जरुरी भइसकेको छ। नेकपा माओवादीसँग हाम्रो सहकार्य वा सहमति कुनै हालतमा हुन सक्दैन भन्ने होइन। तर परिवर्तित सन्दर्भ सुहाउँदो तरिकाले माओवादी पार्टी राष्ट्रवादी भई प्रजातान्त्रिक मोडमा उभिएमा हाम्रो सहकार्य उनीहरुसँग हुन सक्छ। हाम्रा हजाराँै कार्यकर्ताहरू सहिद हुन पुगेका, हजाराँै अन्जान दिदीबहिनीहरूको सिउँदा पुछिएको र हजाराँै अबोध बालबालिकाहरू टुहुरा हुनुपरेको वर्तमान हामीसँग छ। सत्ता स्वार्थमा हामीले यो विगत भुल्यौं भने हामीलाई युगले सराप्ने छ। हामीमाथि दोषारोपण छ कि नेपाली कांग्रेस पार्टी सत्तामा पुग्दा यी सब बिर्सिन्छ। नबिर्सेको भए हामीले सत्तामा रहँदा के गर्‍यौं त भन्ने प्रश्नको जवाफ हामीसँग छैन। त्यसैले माओवादीलाई हेर्ने हाम्रो आँखा, एमालेलाई हेर्ने हाम्रो आँखा र अन्य प्रजातन्त्रवादी दलहरूलाई हेर्ने हाम्रो दृष्टिकोण नितान्त फरक हुनुपर्दछ सोही अनुसार रणनीति तय गर्नुपर्दछ।
प्रजातान्त्रिक शक्तिहरुको नेतृत्वदायी भूमिका
नेपाली कांग्रेसले देशका प्रजातन्त्रवादी र राष्ट्रवादी शक्तिलाई समेट्नु पर्दछ। देशको राजनीति वामपन्थी र गैरवामपन्थी धारमा विभाजित हुँदैछ। नेपाली कांग्रेसले उग्रवामपन्थी सोच भएका दलहरुलाई छोडेर पूर्ण प्रजातन्त्रप्रति प्रतिबद्ध दलहरुलाई साथ लिएर हिँड्नु नै समयको माग हो। विगतमा हामीले वामपन्थी धारका विचारको पछि लागेको हुनाले हाम्रो पहिचान समाप्त भएको हो। त्यसैले वामपन्थीहरूसँगको सहकार्य हाम्रा लागि बोझ भएको छ। वामपन्थीहरुसंगको सहकार्यले हामी माथि राष्ट्रियता र प्रजातन्त्रप्रतिको हाम्रो प्रतिबद्धतामा नै प्रश्नचिन्ह खडा भएको छ। अहिले नेकपा माओवादीले नै सहमति र सहकार्यको राजनीतिलाई तोडेको हुनाले अब कांग्रेसले त्यसलाई बोकिरहनु कुनै जरूरी छैन। हामीले हाम्रो प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गर्न उग्रवामपन्थी सोच भएका दलहरूसँग सहकार्य गर्ने सोचाइ कहिल्यै राख्नु हँुदैन।
सामूहिक नेतृत्वको विकास र भूमिकाको लागि निर्धारित कार्यक्रम
वीपी कोइरालाले आफ्नो जीवनकालको अन्ततिर गणेशमान स्ंिाह, कृष्णप्रसाद भट्टराई र गिरिजाप्रसाद कोइरालाको सामूहिक नेतृत्वलाई पार्टीको जिम्मेवारी दिनुभएको विषय हाम्रो मानसपटलमा ताजै छ। आज पनि कांग्रेसको संगठनमा त्यही परिस्थति सिर्जना भएको छ। अबको काँग्रेेस एकल नेतृत्वबाट चल्नै सक्दैन। सामुहिक नेतृत्वको विकास कसरी गर्ने भन्दै सामुहिक नेतृत्वको भूमिकाका बारेमा पार्र्टीभित्र व्यापक छलफल हुनु जरुरी छ। एकल नेतृत्व केही समयका लागि अबको कांग्रेसमा सम्भव छैन। सामुहिक नेतृत्वले मात्र कांग्रेसले सबै खालका चुनौतीहरूको सामना गर्न सक्दछ। हामीले अब आफ्नो स्वार्थका लागि एकल निर्णय गर्दैनौँ, सबै विषय वा सवालहरूलाई पारदर्शी बनाउँछौँ, सबै विषयहरू पार्टीमा छलफल गरेरमात्र लागू गर्दछाँै भनेर प्रतिज्ञा गर्नुपर्दछ। अनि मात्र पार्टीप्रति आम जनताको समेत भरोसा हुन्छ। विगतमा भएका गल्तीहरूको जिम्मेवारी आफैँले लिएर अबका दिनमा सबै तहले आफनो कार्यसमितिको निर्णयबाट काम गर्ने पद्धतिको शुरुवात गरेमा सामुहिक नेतृत्वको शुरुवात हुन्छ र सामुहिक नेतृत्वबाट नै पार्टी सञ्चालन हुन्छ। यो ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रमले लक्षित पार्टीलाई सामूहिक नेतृत्वमा लैजान सहयोगीको भूमिका निर्वाह गर्ने छ।
कांग्रेसको वर्तमान संरचनालाई समयसापेक्ष बनाउनु पर्दछ। विगतका हाम्रा व्यवहार, कार्यशैलीका कारण पनि धेरै मानिसहरू कि कांग्रेस छोडेर गएका छन् कि त निश्त्रि्कय भएर बसेका छन्। हामीमा आफूसँग मतभिन्न भएका मानिसहरु पार्टीभित्र नबसे हुन्थ्यो भन्ने दरिद्र मानसिकता छ। त्यस्तो मानसिकता रहेसम्म पार्टीलाई जुझारु बनाउन सकिँदैन। पुराना कार्यकर्ताहरूको सम्मान कसरी गर्न सकिन्छ? पार्टीभित्र हरेक कुरामा न्याय हुन्छ भनेर कसरी विश्वास दिलाउन सकिन्छ? विगतमा हामीले शहीदको सम्मान गर्न सकेनौँ। यसले शहीदका परिवारलाई चोट पुग्न गयो। पुराना कार्यकर्ताहरूको अपमान गर्‍याँै। जो पार्टीका सच्चा सम्पत्ति हुन्, उनीहरूलाई सम्मान गर्न जानेनौँ। अब आइन्दा त्यस्तो गल्ती नदोहोर्‍याउने प्रतिबद्धता देखाउनुपर्दछ। त्यसैले अब कांग्रेसले हिजो कांग्रेसमा रहेर विभिन्न कारणले कांग्रेस छाडेका व्यक्तिहरूलाई कांग्रेसमा पुनः फर्कने वातावरण तयार गर्नुपर्दछ भने हिजो कांग्रेसमा क्रियाशील भएका तर अहिले निश्त्रि्कय रहेका पुराना कर्यकर्ताहरूलाई पुनः कांग्रेसमै समाहित गर्दै पार्टीलाई पुरानै गतिशील अवस्थामा पुर्‍याउन क्रियाशील हुने वातावरणको सिर्जना गर्नुपर्दछ। नेपाली कांग्रेसका शुभचिन्तक, प्राध्यापकहरू, कानुन व्यवसायीहरू, शिक्षकहरू, निजामती सेवाका पूर्व र वर्तमान कर्मचारीहरू, प्रहरी तथा सेनाका पूर्व तथा वर्तमान व्यक्तिहरू, उद्योगी एवं व्यापारीहरू, पत्रकारहरू, चलचित्रकर्मीहरु, कलाकर्मीहरू, प्रजातान्त्रवादी प्राध्यापक संघ, कानुन व्यवसायी संघ, चिकित्सक संघ, ईन्जीनियर संघ, शिक्षक संघ वीपी विचार समाज, द्धन्द्ध पीडित राष्ट्रिय समाज जस्ता कांग्रेससंग निकट रहेका गैरसरकारी सँस्थाहरु, अन्य भूतपूर्व राष्ट? सेवकहरु र पार्र्टीका भातृ संस्थाहरु जोसुकै किन नहोऊन् नेपाली कांग्रेसमा क्रियाशील हुने वातावरण सिर्जना गर्नु कांग्रेसको पहिलो कार्य हुनेछ। यिनीहरूलाई क्रियाशील बनाएर मात्र पार्टीलाई पुरानै गतिशील अवस्थामा लैजान सकिन्छ। यसका लागि कांग्रेसले प्रतिबद्धता व्यक्त गर्नै पर्दछ। यही कामका लागि यो ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रमको आवश्यकता परेको हो। यो अभियानले यी विषयहरुमा पार्टी भित्र दवाब सृजना गर्ने छ ।
युवाहरू राष्ट्रका खम्बा हुन्, कर्णाधार हुन, सोच र विचारका परिपक्व खानी हुन् भनेर मात्र अब पुग्दैन। नेपाली कांग्रेसको संगठन सुदृढ बनाउन र चुनौतीहरू पार लगाउन युवा परिचालन कार्यक्रम महत्वपूर्ण कार्यक्रम हो। पार्टीले युवाहरूको भावना बुझेर विशेष कार्यक्रम दिन सक्नुपर्दछ। युवाहरूलाई देशको राजनीतिक परिस्थिति हेरेर परिचालन गर्न सक्नुपर्दछ। अहिले कांग्रेस संंगठनका विरुद्ध वामपन्थी दलहरूको सशक्त प्रतिकार गर्ने खुला रणनीति भइरहेको सन्दर्भमा त्यससित जुध्न कांग्रेसले कसरी तयारी गर्ने र त्यसको मुकाबिला गर्न हाम्रा युवाहरू तथा पार्टीका नेता कार्यकर्ताहरु सबैलाई कसरी परिचालन गर्ने भन्ने सोचको विकास भई कार्यान्वयन हुनु कांग्रेसमा जरुरी छ। कांग्रेसले जोरजबर्जस्ती तरिकाबाट सडकमा आएका वामपन्थी दलहरूसँग ढोका थुनेर सुरक्षित हुन्छु भनेर कोठाभित्र बसेर मुकाविला गर्न सक्ँदैन। यो अभियानलाई सारभूत बनाउन पनि ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रमको आवश्यकता छ।
कांग्रसको समग्र एकता आजको आवश्यकता
कांग्रेसको बाहौँ महाधिवेशन एकताको महाधिवेशन हो भन्ने सूचना सर्वत्र सम्प्रेषण भयो तर यो महाधिवेशन सच्चा रुपमा एकताको महाधिवेशन हुन सकेन। सिद्धान्त र विचारलाई केन्द्रिविन्दुमा राखेर कांग्रेसले सांगठनिक भाईचारा विचारमा विकास गर्नुपर्थ्यो त्यो हुन सकेन। कतिपय अवस्थामा कांग्रेसको पार्टीगत असरल्ल स्थितिभित्र विचारको खजमजे स्थिति सिर्जना हुँदा यदाकदा वैकल्पिक पार्टीका कुरा पनि बाहिर उठ्न भ्याए। सीमित रुपमा व्यक्तिगत वा क्षेत्रगत स्वार्थ राख्ने व्यक्तिहरुको कारण कांग्रेसमा त्यस्तो गड्बडी आएको हो। कांग्रेस सिद्धान्त र विचारको लडार्इँ लड्ने पार्टी भएकोले आफ्ना कार्यव्यवहारमा सानातिना गल्ती हुने बित्तिकै सच्याएर अगाडि बढ्न सक्ने समष्टी पार्टी हुनुपर्छ। राष्ट्र निर्माणका हरेक पहलकदमीमा नेपाली कांग्रेसले रचनात्मक र संघर्षशील भूमिकाका लागि १२औँ महाधिवेशनमा देखिएका मतभिन्नता बिर्सन सक्ने क्षमता राख्नुपर्छ। त्यसैले कांग्रेसभित्रको समग्र एकताको लागि प्रयत्न गर्नु ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’को प्रमुख ल73य हो। कांग्रेसको रचनात्मक र संघर्षशील भूमिकाको लागि ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ ले प्रमुख भूमिका निर्वाह गर्ने छ।
उपसंहार
अहिले नेपाली कांग्रेस संकटको घडीमा छ। यस संकटबाट पार हुनका लागि जननायक वीपीका विचारहरू पूर्णतः अवलम्बन गर्नुपर्छ। वीपीको मार्गनिर्देशन अनुसार नचलेकाले यो भँुमरीमा परिएको हो। राष्ट्रियता र लोकतन्त्रको रक्षा, विकास निर्माणसहित समृद्ध नेपाल निर्माण गर्ने आफ्नो ल73य पूरा गर्न नेपाली कांग्रेसका सामु जनताका अगाडि नतमस्तक हुनुबाहेक अर्को विकल्प छैन। यस बाटोमा कांग्रेस कार्यकर्ताहरूको भूमिका सबैभन्दा प्रभावशाली र महत्वपूर्ण हुनेछ। राष्ट्र, राष्ट्रियता र लोकतन्त्र जोगाउने जिम्मेवारी कांग्रेसको काँधमा छ। नेपाली कांग्रेस एउटा पार्टी मात्र होइन नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको पर्याय पनि हो। अहिले नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा नेपाली कांग्रेसले अग्रणी भूमिका निभाएको छ। मुलुकमा प्रजातन्त्र भएका अवस्थामा त्यसलाई सञ्चालन गर्ने र प्रजातन्त्र अपहरित हुँदा स्थापना गर्ने दायित्व मूलतः कांग्रेसको काँधमा हो। यसैले नेपाली कांग्रेस अरू दलहरूभन्दा बढी जिम्मेवार र जुझारु हुनै पर्छ। साथै संकटको यस घडीमा नेपाली कांग्रेसले संयम र सुझबुझ अपनाएर अघि बढ्नुपर्दछ।
नेपाली कांग्रेस एउटा पार्टी मात्र होइन समग्र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको सगरमाथा हो। विगतका महत्वपूर्ण घडीमा विभिन्न पार्टीहरू नेपाली कांग्रेसकै चौतारीमा एकत्रित भएर लोकतन्त्रका लागि संघर्षमा होमिएका थिए। अहिले पनि नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनको मियो नेपाली कांग्रेस हो र हुनुपर्छ। विगतमा कांग्रेसले न्याय गरेन, आन्दोलनमा दुःख गर्नेहरूको उचित ढङ्गले मूल्याङ्कन गर्न सकेन भन्ने व्यापक गुनासो छ। त्यो स्वाभाविक हो। कांग्रेसले आफ्ना पीडित कार्यकर्ताको पक्षमा खासै राहत प्याकेज कहिल्यै प्रस्तुत गरेन पनि, त्यसैले कांग्रेसप्रति आज हजारौँ नकरात्मक टिप्पणी र विमतिहरु छन्। यतिका विमति, गुनासा र टिकाटिप्पणी खुला रुपमा आउँदा पनि कांग्रेससित विशाल जनमत अझै छ। त्यसैले कांग्रेस पार्टीका शुभचिन्तकहरू र कार्यकर्ताहरू यस पार्टीमा पूर्ण न्याय गर्ने सक्ने नेतृत्वको खोजी गरिरहेका छन्। यो सत्य हो कि नेपाली राजनीति र लोकतन्त्रको निष्ठाका सवालमा नेपाली कांग्रेसको विकल्प कसैले दिन सक्दैन। त्यसैले कांग्रेसजनहरू र यसका शुभचिन्तकहरूमा कांग्रेस नेतृत्वले विगतमा भएका तमाम गल्ती, कमी र कमजोरीहरूलाई महशुश गर्दै अब जे हुन्छ न्यायसम्मत हुन्छ भनेर विश्वास दिलाउनु पर्दछ। साथै संकटको युगीन घडीमा नेपाली कांग्रेसले संयम अपनाउँदै आफ्नो भूमिका र जिम्मेवारी स्पष्ट पार्नु पर्छ। सँगठनलाई सुदृढ पार्न नेपाली राजनीतिलाई लोकतान्त्रिक मार्गमा अगाडि बढाउनु पर्छ। द्वन्द्वरत मुलुकमा जहाँ पनि जहिले पनि राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति अपनाइएको हुन्छ। पछिल्लो उदाहरणका रुपमा बर्मालाई लिन सकिन्छ। द्वन्द्वबाट शान्तितर्फ मुलुकहरुमा सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको समेत आवश्यकता हुन्छ। लोकतान्त्रिक हिसाबले नेपालको नयाँ संविधान निर्माण गर्न राष्ट्रियता, प्रजातन्त्र र समाजवादलाई सुस्थापित गरी पार्टीलाई बलियो बनाएर संविधान निर्माणमा समेत स्पष्ट जनभावना समेट्न अहिले सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगको समेत विषय उठिरहेको छ। यसै विषयलाई अघि सार्दै नेपाली कांग्रेस नेपाली राजनीतिको मूल विन्दुमा उभिनु पर्दछ। आज पार्टीबाट यसो हुन सकेको छैन। पार्टी अझै चरम गुटबन्दीमा फसेको छ। यस्तो पार्टीबाट कार्यकर्ताहरुले आशा गरेका आकंक्षाहरु पूरा हुन सक्दैनन्। त्यसैले ‘राष्ट्रिय मेलमिलाप अभियानः हाम्रो पहिचान, हाम्रो अडान’ कार्यक्रमको आज टड्कारो आवश्यकता परेको हो। यस कार्यक्रमले यहाँ उल्लेख गरिएका सबै कमी–कमजोरीहरु हटाई नेपाली कांग्रेसलाई आजका चुनौतीहरुको सामना गर्न सक्षम बनाउने छ र कांग्रेसले आजका चुनौतीहरुको सामना गरेर प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गरी नेपाली राजनीतिलाई आदर्श मार्र्गमा डोहोर्‍याउँदै चिरकालसम्म नेपाली राजनीतिको नेतृत्व गरी देशको समग्र विकास गरेर नेपाल आमाको मुहार हँसाउन सक्नेछ भन्ने विश्वास साथ विराम।
जय नेपाल

Tapping Generation Z

Disappointed over current politics, due to the excesses of their traditional schemes, young people look for options to solve their problems and express their opinions. By Deepak Raj Joshi

June 25, 2017, 8:03 a.m. Published in Magazine Issue: VOL. 10, NO. 21, June 23- 2017 (Asadh, 2074)

Generation Z, the demographic group born between 1995 and 2010, represents 25.9% of the world population. Running between 7 and 22 years today, these people are our future. They are generally distinguished for being highly tolerant as they value diversity and believe in individuality. They live on five screens, moving quickly from TV to cell phone, iPad, laptop, video game console and, sometimes, using all of them at the same time. This generation is on Facebook, Instagram, Viber, Snapchat, WhatsApp, Emote and Snapchat. They are self-sufficient, as they have always had the technology nearby, and use it to investigate and solve problems on their own. They need everything, right now. They are believers of succeeding on their own. Most importantly, Generation Z is characterized by a strong commitment to social issues — most of them practice volunteering and care about the sustainability and impact of the human beings and human values on the planet Earth.

Gen Z is on the rise. These young people are very aware about integration and diversity, and for them the defense of sexual, gender, or religious equality is something inescapable. They are self-taught, creative and overexposed to information. The Z’s see the world through their screen, they are exposed to more violence, knowledge and possibilities than any other group. A clear example is the heroic bravery of Malala, who at the age of 16 was already an advocate of the right to education.

In Nepal 52% of the population falls under the age of 7 to 24. Hence, Zen Z accounts for the largest segment of our country. Zen Z should be an important force in the process of political change and progress in Nepal. Democracy is supposed to be about choice, freedom and hope and what kind of hope can we have if a leader who is 65 and above is leading this nation. Most of these old leaders never had the potential. They promise everything but never deliver on even a single one of their promises and have never been accountable for their actions.

Love and hate, the two contrasting words best define politics and its younger addressees. Politics is the foam in this social network and expressed freely without overtures or restrictions. Young people reach the age without ever having been politically baptized. Young people have their own frailty but still remain open, available and generous. They are no longer prisoners of ideologies as the previous generations were. They long for authentic relationships and seek the truth but because it is not so in reality, they live their lives hoping they will find it in themselves.

Generation Z were born social. In fact, nearly 92% of Gen Z has a digital footprint. They are a “global” generation with high expectations. They desire more independent work environments. They are highly educated, diverse and want to make a difference in the world. Based on a research study, 72% of Gen Z say they want to start a business someday.

The current crop of young people likes to be a part of the decision-making and not simply toe the line. They like the “win-win” schemes; are able to compromise but first have to be convinced. This generation is the next strategic target for anything we want to achieve. They are capable of changing the rules of the game in the political, economic and social contexts.

They grew alongside anti-political slogans such as “they do not represent us” and “let everyone go”, and, therefore, show a high level of political skepticism, though they do care about social and humanitarian problems. As far as politics goes, they do not have much confidence in our current government. The change is not going to happen overnight, but a government that embraces polarization and arbitrary party platforms will further alienate Generation Z voters.

Generation Z are also called C generation because C stands for Connected, Creative, Collaborative and Communicating. Unlike Gen X, Gen Z create more than they share. The debates on the generations are becoming more and more important. The only way to meet the economic, ecological, technological, social and political challenges is to tap the energy of Generation Z.

At the end, the positive economy is an economy serving future generations, which promote responsible, sustainable and inclusive growth, respectful of the environment and serving society. The positive economy of today is truly the heart of the economy of tomorrow; it is both what is pushing into the underground of the planetary society and the fundamental element of response to the major crises that we are experiencing today.

Ranju Darshana (Generation Z) effect is a perfect example of when indifference makes a big difference in society. Disappointed over current politics, due to the excesses of their traditional schemes, young people look for options to solve their problems and express their opinions.

It is not only young people but the whole society, in general, has moved away from political life. Most of the Nepalese people repudiate the formal structures of politics in Nepal. To resolve the apathy of young people towards politics, young people of Nepal must be given opportunities for participation. Young people now feel that it is virtually impossible to influence the country’s political decisions, which ultimately results in the feelings of discomfort. Young people move away from political parties because these parties are not practicing democracy from within to hear ideas, debate them, and refine understanding.

The huge gap between the older and younger generations that has emerged in our country in the past decade is largely explained by the reluctance of young people to engage in dialogue and debate with older people. All forms of political activity among young people have been curtailed to almost nothing, but the level of political immobility was raised to the extreme limit. Loss of clear social attitudes and political apathy have caused the information gap in the structure of consciousness.

All the new features of Generation Z have become more important with the fact that in 2020, this group will constitute 36% of the global workforce, and by 2050 it will be the largest age group. They will be the engine of the new global economic environment. In fact, this generation wants to change the world and has a greater vision of the future. In short, they are more realistic, more global and more digital than the previous generations. There is a generation that wants to save the world, but still does not know how. We have to show the correct path and prepare them so they can lead and make a difference. These people hate politics but still pin their hopes in the game.

(The author is a lecturer and IT consultant. He also writes fiction under the name of Kapeed Joshi. He can be reached by email at [email protected].)

Is Representative Democracy Democratic?

By Deepak Raj Joshi

May 4, 2018, 8:44 a.m. Published in Magazine Issue: VOL.11, No.20, May 04, 2018 (Baishakh 21, 2075) Online Register Number: DOI 584/074-75

Nepal is experiencing crises, setbacks, and advances in the democratization of institutionalized power, in which the forms of representative democracy and participatory democracy are inscribed. Representative democracy is considered an indirect democracy in which the people do not govern because it is the citizens who elect the representatives who govern and represent them. The representatives decide the policies and legislative acts of the people. However, this type of democracy is directly and specifically linked to participatory democracy, which then leads us to generate real representative democracy. This representative democracy leads to participatory democracy.

Everything that is directed against that system will be unjust, create terror, destabilizing, revolutionary, detestable and undemocratic.The parties that represent 55% of the voters will continually give legitimacy to the system because, winners or losers, they all take out a succulent piece of the pie of power.

After all, representative democracy is nothing more than the well-planned and disguised dictatorship of the representatives. It is easier to consider legitimate resistance against a dictatorship than against a supposed democracy. Representative democracy is the disguise of the dictatorship of the private interests of the representatives. It is of utmost importance to remove that disguise among all.

It has a deficiency that would be caused by the lack of sufficient receptivity on the part of the representatives. There is a need to reinforce the line of communication between citizens and their representatives, as this communication is an essential pillar of democracy. Nationalism and the democratic system are two different realities. One is based on the passionate defense of one’s own and the other on the rational negotiation of differences.

It is very difficult for nationalism to understand the relationship between democracy and the constitution since it considers that the Fundamental Rule can do nothing when it comes to containing the will of the nation unequivocally expressed by any procedures that may take place.

Our democracy is caught between nationalism and federalism. On the other hand, populism and nationalism threaten democracy. Our representative democracy no longer represents the people. In reality, democracy in Nepal does not exist, neither as a value, nor as a spirit, or as a social necessity. BP Koirala was correct in his time but his ideology was never evolved. It is high time we ditch representative democracy and move forward to direct democracy.

Undoubtedly, democracy is the best model of political organization humanity has found. However, as it was introduced within the context of capitalist productive relations, it lives in permanent crisis. By their own internal logic, such relations produce social inequalities and exclusions that corrode the very idea of democracy. If participatory democracy gains ground, the institutions of representative government could lose part of their power in favor of the new participatory sphere.

Based on a reflection on the limitations faced by democracy in the context of current globalization, we have to analyze the possibilities of a new relationship between people, collectives and state institutions. This serious evil affects not only the democracy in our country but also many other latitudes, where the possibility to recycle the groups and interests of society could be sacrificed. This possibility is the basis of democracy itself.

The question of the viability of democracy becomes very complex when the structures of power and domination cannot be given the minimum example of probity, good sense and balance in decisions. This puts the long-term objectives before the conjuncture. These objectives allow building a fair society, with development options for citizens.

Do we have a healthier democracy in Nepal because its citizens are ready to mobilize for what they believe is right? Or is it because of their concerns and interests? Or is politics on the street a signal ofeverything that does not work well?

Freedom and democracy cannot just be an ideological duty.Those who care for democracy and freedom should not use democracy and freedom to divert discredited policies. Democracy and freedom are not a gerontocratic system. It is a system of constant change of people in power. It is a system in which people need to offer alternatives, future, new look and new people.

It has not become a government of the people and for the people, but a tool by which power dominates the people. It can be said that democratic institutions, such as elections, serve as a mechanism to ensure the persistence of the authoritarian system and the effectiveness of its action on society. In principle, the separation of power between the judiciary (the court), the legislature (parliament), and the administration (government) is a fundamental principle of democracy.

In Nepal, we hardly see athe separation between these three powers. People live in poverty and enormous oppression. Journalists and politicians talk about democracy. The true form of government is, of course, completely oligarchic. The most basic physical problem of democracy is that no one is ever responsible. Voters make their choice but their choice is limited in advance. Their choices remain secret and they will not face the consequences of their choice alone. A voter travels in wagons to vote and everyone blames each other for the outcome. It encourages corrupt voting behavior by destroying accountability. The cost of any measure is shared by society as a whole, which encourages the more wealthy to vote for the absurd costs that can be transferred to others. The other burden will only become heavier.

No matter what people vote for, how smart they are, or whether they are good humans or not, they will eventually become accustomed to ineffectiveness and consider life as a gamble rather than a meaningful achievement of the goals. They give up the information and rely on opinions, and then exclude all competing views. Because honesty is a bad investment, they become passive-aggressive manipulators, which tell us about corruption and fish voters with guilt, sense of humor, shame, pity, and fear.

Our representative democracy no longer represents the people. We are facing a serious problem when it comes to leadership. Personalities play an important role in every aspect of our lives. It is more than obvious that there is a lack of strong personality in politics. A strong personality is required to develop strong and diverse political leaders.

Freedom and democracy cannot be an ideological duty. In reality, democracy in Nepal does not exist as a value, or a spirit, and neither as a social necessity.

Prev.
1
…
8
9
10
11
Next

गणतन्त्रवादी अमर शहीद ः तेजबहादुर अमात्य

सरकारलाई ओलीको चेतावनी : दोषी उम्काउने र निर्दोष फसाउने प्रयास नगर्दा हुन्छ

देश, दल र दलदल !

राजनीतिमा लागेका युवालाई सुझाव– नेता बन्नुहोस्, अनुयायी होइन

गगनको गनगन !

बीपी विचार राष्ट्रिय समाजको दोश्रो महाधिवेशनको नीति र कार्यक्रम

प्रस्तुत कर्ता

महासचिवको प्रतिवेदन

Dark Side Of NGO

Dark Side Of NGO

There Is Frequent Political Intervention In Schools And Universities In Nepal” Dr. JEET JOSHEE

“There Is Frequent Political Intervention In Schools And Universities In Nepal” Dr. JEET JOSHEE

Article on Nepalese nationalism and B P Koirala

Article on Nepalese nationalism and B P Koirala

वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजको विधान

वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजको विधान

B. P. Koirala, an honest and true leader

B. P. Koirala, an honest and true leader

National Reconciliation Our Identity Our Stand

National Reconciliation Our Identity Our Stand

Tapping Generation Z

Tapping Generation Z

Disappointed over current politics, due to the excesses of their traditional schemes, young people look for options to solve their problems and express their opinions. By Deepak Raj Joshi

Is Representative Democracy Democratic?

By Deepak Raj Joshi

Recent Posts

Recent Comments

गणतन्त्रवादी अमर शहीद ः तेजबहादुर अमात्य

सरकारलाई ओलीको चेतावनी : दोषी उम्काउने र निर्दोष फसाउने प्रयास नगर्दा हुन्छ

देश, दल र दलदल !

राजनीतिमा लागेका युवालाई सुझाव– नेता बन्नुहोस्, अनुयायी होइन

गगनको गनगन !

गगनको गनगन ! (290)

राजनीतिमा लागेका युवालाई सुझाव– नेता बन्नुहोस्, अनुयायी होइन (282)

देश, दल र दलदल ! (274)

अचम्मको देश ! (253)

विपी विचार समाज तनहुँको पाँचौ जिल्ला अधिवेशन तथा नवनिर्मित भवन उद्घाटन कार्यक्रम सम्पन्न, (218)

Recent Comment

Categories

प्रस्तुत कर्ता

Dark Side Of NGO

“There Is Frequent Political Intervention In Schools And Universities In Nepal” Dr. JEET JOSHEE

Article on Nepalese nationalism and B P Koirala

वी.पी. विचार राष्ट्रिय समाजको विधान

B. P. Koirala, an honest and true leader

National Reconciliation Our Identity Our Stand

Tapping Generation Z

Disappointed over current politics, due to the excesses of their traditional schemes, young people look for options to solve their problems and express their opinions. By Deepak Raj Joshi

By Deepak Raj Joshi

Recent Posts

Recent Comments

गगनको गनगन ! (290)

राजनीतिमा लागेका युवालाई सुझाव– नेता बन्नुहोस्, अनुयायी होइन (282)

देश, दल र दलदल ! (274)

अचम्मको देश ! (253)

विपी विचार समाज तनहुँको पाँचौ जिल्ला अधिवेशन तथा नवनिर्मित भवन उद्घाटन कार्यक्रम सम्पन्न, (218)

Recent Comment

Categories

How much would you like to donate?