सामूहिक द्वैध चरित्रका रुपमा खुम्चिँदै ‘नागरिक भूमिका’

युवराज घिमिरे

फाल्गुन ७, २०७७

अहिले विश्वमा, खासगरी सचेत र प्रजातान्त्रिक समाज तथा मुलुकहरुमा व्यापक चिन्ता र बहस चलेको छ। ‘स्रिक्रिङ सिभिल स्पेस’ अर्थात घट्दो नागरिक भूमिका या प्रभाव। त्यो बहस र चिन्तामा आवधारणात्मक र तथ्यगत दुवै पक्ष छन्। नागरिक भूमिकामा न्यूनता आउनु भनेको प्रजातन्त्रमाथिको सिधा खतरा हो। कुनै मुलुक या समाजभित्र यस्तो चिन्ता देखिनु प्रजातन्त्रको घट्दो प्रभाव र ह्रासप्रतिको प्रतिवद्धताको सूचक हो।

यस्तै अक्सर ठूला र शक्तिशाली राष्ट्रहरुले या तिनीहरुसँग आवद्ध दाता र एजेन्सीहरुले प्रजातन्त्रको सुदृढिकरण र स्थायित्वका नाममा दिने रकम, सहयोग कुनै न कुनै रुपमा प्राप्तकर्ता मुलुकका ‘एलिट’ (विशिष्ट वर्गका प्रभावशाली व्यक्तिहरु), नीति निर्धारक, नेता र प्रशासकमार्फत जनतामा सकारात्मक छाप छोड्न, र त्यस बापत आफ्नो चक्रवर्ती स्वरुप स्थापित गर्न र त्यहाँका नीति, स्रोत र साधनमाथि नियन्त्रण गर्न गरिएको हुन्छ। सित्तैमा कसैले पनि खुवाउँदैन। आजको विश्व कूटनीतिको विवादरहित मन्त्र हो यो।

‘घट्दो नागरिक भूमिका’ भनेको सैन्य शक्तिको उदय मात्र हैन। तर प्रजातान्त्रिक पद्धतिबाट चुनिएका शासक र नागरिक नेताहरुले नागरिकप्रतिको आफ्नो दायित्व पूरा नगर्दा प्रजातन्त्रप्रति जनआस्था स्खलित हुने र यो भन्दा राम्रो ‘परोपकारी तानाशाह’ नै होला कि भन्ने सरल मनोविज्ञान बन्न जान्छ।

‘परोपकारी’ संस्था या व्यक्ति या राजाले आम जनताको चाहनालाई सर्वोपरी ठान्ने या प्राथमिकता दिने भएकोले त्यो ‘तानाशाह’ हुन सक्तैन, व्यवहारमा जवाफदेहीविहीन र भ्रष्ट नेताहरु प्रजातान्त्रिक हुन नसकेको जस्तै, अवधारणात्मक या व्यवहारिक दुबै हिसाबले। नेपालको अहिलेको समस्या फरक छ एकदमै। यहाँ जनताका ‘नेता’ नितान्त ‘धन संग्रही’ र संविधानवादको हत्या व्यभिचारको हदसम्म उत्रने अनि व्यक्तिवादी या अघिनायकवादी बनेका प्रशस्त उदाहरण छन्।

केपी ओलीले अहिले आफूलाई सबभन्दा बढी जनप्रिय, लोकप्रिय र सबैको हितकारी नेताका रुपमा आफूलाई प्रस्तुत गर्दै आएका छन्। तर हालै उनले आफ्नो सुरक्षा व्यवस्थामा राजसंस्था सरह ‘आफ्नो हात जगन्नाथ’ पनि गरेका छन्। त्यस्ता लोकप्रिय व्यक्तिलाई कोबाट खतरा? राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीमाथि खतरा बढ्ने तर पूर्वराजादेखि अन्य सबैमाथि सुरक्षा खतरा घट्ने यो परस्पर विरोधी आँकलन ओली बाहेक अन्य कसैले गर्न सक्तैन। तामझामको शौख र राज्यको हैसियतको दुरुपयोगले ‘नागरिक सत्ता’प्रति वितृष्णा जगाउन एउटा शासकले गर्न सक्ने सबभन्दा ठूलो अपराध हो।

त्यस्तै नागरिक नेतृत्वले ओली प्रवृत्तिको प्रतिरोध या त्यसलाई पराजित गर्न नसक्नुले नागरिक हैसियत या भूमिका यो अवस्थामा पुगेको हो। ओलीले पुस ५ मा संसद विघटन गरेपछि त्यसको राजनीतिक प्रतिरोध भइरहेको छ, र त्यो कदमको वैधानिक या संवैधानिक हैसियतबारे निर्णय लिने जिम्मेवारी अहिले प्रधानन्यायाधीश चलेन्द्र शमशेर राणाको नेतृत्वको संवैधानिक इजलाशको काँधमा छ।

तर, उक्त इजलाशले संसद विघटनलाई वैध या अवैध जे ठहर गरे पनि त्यसले नागरिक हैसियत या भूमिकाको प्रभावकारिता सुनिश्चित गर्नेछैन। प्रजातन्त्रमा नागरिकहरुको सर्वोच्च प्रतिनिधि संस्था अथवा नेपालका सन्दर्भमा प्रतिनिधि सभा हो। तर, प्रश्न उठ्छ, त्यो प्रतिनिधि संस्थाले नागरिकको तरफदारीमा, या नागरिक हकका लागि कति सक्रियता देखायो? कतिपल्ट भष्ट्राचारविरुद्ध आवाज उठायो? कतिपल्ट निर्मला पन्तहरुको हत्यामा संसदले आँशु चुहायो? या आफ्नो न्यूनतम दायित्व पूरा गर्‍यो यो मुलुकको प्रचूर र भावि सम्भाव्यता बोकेको छोरीहरुको बलात्कार र हत्या हुँदा?

अनि यी घटनाप्रति उदासिन प्रधानमन्त्री तथा सरकार त्यसलाई जवाफदेही बनाउनु पर्ने आफ्नो कर्तव्यप्रति उदासिन त्यो संसदको ‘हत्या’को विरोधमा उत्रिएका प्रतिपक्षबीच के फरक छ त? अहिले संसद पुनःस्थापनाका लागि सडकमा आक्रोश पोखेका नागरिक समाजका लागि पनि यो आत्मसमीक्षाको अवसर हो। जनताप्रतिको उत्तरदायित्व बहन नगर्ने संसदलाई उनीहरुले किन सचेत गराएनन्?

नागरिक खबरदारी र आवाज प्रजातन्त्रको प्राण हो। तर त्यो खबरदारी सतही र क्षणिक प्रयोजनका लागि हुनु हुँदैन। त्यसमा द्वैध मान्यता पनि हुनुहुँदैन। अक्सर नेपाली राजनीतिमा सत्ता र विरोधी पक्ष, प्राज्ञ र विश्लेषक, सञ्चार र ‘नागरिक समाज’ले एउटा भूल पटक–पटक गर्दै आएका छन्।

छोटो सत्ता र शासनका लागि विदेशी शक्ति समक्ष लम्पसार पर्न सक्ने र अध्यारा कोठामा हरेक सम्झौता गर्ने हाम्रा वर्तमान नेताहरुसँग पुस्ता पुस्ताको सुधार, समृद्धि अर्थात नागरिक भूमिकाको अविछिन्न विस्तारको अपेक्षा गर्नु हामी नागरिकको मूर्खता हो।

एउटा संस्थालाई या व्यक्तिलाई पुस्ता पुस्तान्तरको सबै अपराधको बोझ बोकाइ ‘खलनायक’ चित्रित गरिएको छ, मानौँ उसको अन्त या बहिर्गमनले नेपाली राजनीतिबाट समग्र ‘खलनायक’ चरित्र या प्रवृत्ति समाप्त हुन्छ। अनि त्यस्तै एउटा ‘हिरो’ जन्माइन्छ यसरी कि त्यो ‘हिरो’ ‘कृष्ण’ हो, जसले समग्र राक्षसी प्रवृत्तिलाई सदाका लागि निमिट्यान्न पारिदिन्छ। हिजो राजा ज्ञानेन्द्रलाई खलनायक र प्रचण्ड, गिरिजालाई हिरो, अनि आज ओलीलाई खलनायक चित्रित गरिएको छ।

छोटो सत्ता र शासनका लागि विदेशी शक्ति समक्ष लम्पसार पर्न सक्ने र अध्यारा कोठामा हरेक सम्झौता गर्ने हाम्रा वर्तमान नेताहरुसँग पुस्ता पुस्ताको सुधार, समृद्धि अर्थात नागरिक भूमिकाको अविछिन्न विस्तारको अपेक्षा गर्नु हामी नागरिकको मूर्खता हो। जबसम्म नागरिकले आफ्नो सत्तालाई आफूप्रति, यो मुलुकको सार्वभौम हैसियतप्रति जवाफदेही बनाउने हैसियत राख्दैन, र त्यो साहस तथा चरित्र प्रदर्शन गर्न सक्तैन, ‘नागरिक स्पेस’ घटी नै रहनेछ। अहिलेको समस्या यही हो।

न्यायपालिकाले न्याय नदिँदा, उसप्रति विभिन्न कारणले जनआस्था घट्दा या घटाइँदा, नागरिक हकमाथि ‘अनरिजनेवल’ तरिकाले प्रहार हुँदा, विधि र पद्धति मिचेर सत्ताले स्वेच्छिक तथा जवाफदेहीविहीन चरित्र प्रदर्शन गर्दा या विदेशी हस्तक्षेप तथा हैकमप्रति शासक नतमस्तक हुँदा प्रजातान्त्रिक पद्धति जनताको नजरमा असान्दर्भिक बन्न जान्छ।

अहिले नेपालमा सम्भवतः ओली बाहेक कसैले प्रजातान्त्रिक पद्धति प्रभावकारी छ भन्नेमा विश्वास राख्दैनन्। ओली त स्वघोषित ‘राज्य’ नै भइहाले। बिना जवाफदेही सत्तामा रहेका र तिनबाट फाइदा उठाउनेले मात्र प्रजातन्त्र छ भन्न सक्छन् आज। दुर्भाग्य त्यो चरित्र र प्रवृत्तिको विरोध गर्नेको मान्यता र व्यवहार पनि द्वैध चरित्रको छ।

अहिले संसद विघटन अप्रजातान्त्रिक र असंवैधानिक हो भन्दै आफ्नो ‘मुटु पोलेको’ व्यथा नागरिक समाजले जसरी नै उठाएका छन्, चार पूर्व प्रधानन्यायाधीशहरुले। तर, प्रश्न उठ्छ, संविधानवादको प्राण मानिएको शक्ति पृथकिकरणको सिद्धान्तको चीरहरणमा धृतराष्ट्र दरबारका ‘भीष्म पितामह’ बनेकाहरुको मुटु एकाएक कसरी पोल्यो? राजसंस्थालाई विदेशी दबाबमा विधिरहित र अनाधिकृत संविधानसभा तथा सरकारले उन्मुलन गर्दा, सत्ताधारी पार्टीको अध्यक्षसमेत रहेको व्यक्तिले का.मु. राष्ट्राध्यक्षका रुपमा प्रधानन्यायाधीशलाई शपथ गराउँदा या सत्ता फेरिँदा ताजा शपथ लिन नहिच्किचाउने श्रीमान्‌हरुको ‘मुटु’ अहिलेमात्र किन पोल्यो?

असंवैधानिक कदम या अन्यायको प्रतिकार जसले जतिखेर गरेपनि स्वागतयोग्य मानिनु पर्छ। त्यसका लागि सधैँ प्रतिकार गर्दै आएका ‘रेकर्ड’ हुनु आवश्यक पर्दैन। तर पूर्वमा त्यस्ता अपराधप्रति उदासिन रहेर या मौन रहेर त्यस्ता कार्यप्रति ‘सम्मति’ देखाएकोमा गम्भीर र इमानदार आत्मालोचनाले सम्बन्धित व्यक्तिहरुको विश्वसनीयता बढाउँछ। तर त्यो ‘आत्मालोचना’ नेकपा या प्रचण्ड र ओलीले हरेक राजनीतिक प्रतिवेदनमा माग्ने गरेको ‘अर्थहीन’ र कर्मकाण्डी आत्मालोचना हुनु हुँदैन।

प्रजातन्त्रमा समानता र समान अवसर, वृत्ति र विकाशका लागि योग्यता आर्जन गर्ने अवसर, सम्पत्तिको हक, उत्पादनका श्रोतमाथिको अधिकार र न्यूनतम आवश्यकता हासिल हुने गरी वितरणको सुनिश्चितताको ‘ग्यारेन्टी’ हुनैपर्छ। त्यो राज्यको दायित्व हुन्छ। त्योसँगै ‘यूनिभर्सल डिक्लेरेशन अफ ह्यूमन राइट्स’ को प्रत्याभूति र अझ महत्वपूर्ण सम्मानित जन्म, जीवन र मृत्युको सुनिश्चितताले नागरिक हैसियत र प्रभावबारे सम्मान जन्माउँछ। त्यस्तो अवस्थामा नागरिक प्रभाव र भूमिका अविचलित रहन्छ। नागरिकबीच व्यवहार र कानुन तथा राज्यको समान सम्मान प्रजातन्त्रको निशर्त शर्त हो। अन्यथा नागरिक सर्वोच्चता अर्थहीन या खोक्रो नारा सावित हुनेछ।

पटक–पटक यो स्तम्भमा १२–बुँदेबाट सार्वभौमसत्ता र नेपाली जनताको सामूहिक आत्मनिर्णयको अधिकारमाथि भएको कुठाराघात र सम्झौता भएको प्रश्न उठाउनुको उद्देश्य त्यही हो। प्रजातन्त्रमा आवधिक निर्वाचनको अर्थलाई पनि विश्लेषण गर्नु आवश्यक छ। २०६३ को आयातित परिवर्तन तथा एजेन्डाले प्रजातन्त्रको जग र नागरिकको सार्वभौम हैसियतलाई कसरी थिलोथिलो पारेको छ, बुझ्नु आवश्यक छ मुलुकको राजनीतिको ‘कोर्स करेक्सन’ गर्न। निर्वाचन ‘जनादेश’ हो, तर बाह्य आदेश र हस्तक्षेपको अनुमोदनको माध्यमका रुपमा त्यसलाई प्रयोग गर्नु अपराध हो।

२०६३ वैशाख ८ मा राजा ज्ञानेन्द्रले आठ दललाई सत्ता हस्तान्तरणको घोषणा गरे। १२ बुँदेका बाह्य रचयिताले नेपाली नेताहरु (आठ भाइ)लाई उक्साए। वैशाख ११ को घोषणा सबै दलको साझा मान्यता थियो। सर्वोच्च अदालतले ११ जनाको पूर्ण इजलाशद्वारा जायज ठहर गरिएको र २०६३ भन्दा पहिले नै स्वाभाविक ५ वर्षको आयु पूरा गरिसकेको प्रतिनिधि सभा ब्यूँताइयो। राजाको त्यो घोषणामार्फत। जनताले निर्वाचित गर्नु पर्ने संसद राजाले ‘जन्माए’। प्रजातान्त्रिक दलका नेताहरु र प्रजातान्त्रिक भारतको दबाबमा। ‘नागरिक’ भूमिका र दायित्वको जगको विध्वंशमा ०६३ को परिवर्तन उभिएको छ।

ब्यूँताइएको प्रतिनिधि सभामा गिरिजाप्रसाद कोइराला र प्रचण्ड–बाबुराम भट्टराईबीचको अपवित्र साँठगाँठमा ८३ जना ‘सांसद’ मनोनित गरिए। जब ‘सांसद’ जनताद्वारा निर्वाचित नभएर नेताद्वारा मनोनित हुन्छन्, क्रान्ति र राजनीति नेतामूखी हुन्छन्। नेतामुखी पद्धतिमा जनताको हैसियत गिर्छ, र नागरिक भूमिका संकुचित हुन पुग्छ।

निर्वाचन पद्धति महँगो छ, व्यापारिक घराना र मुनाफाखोर बजारमा आश्रित छ त्यो। त्यसैले सत्ताको पहिलो बफादारी आफूलाई राजनीतिक परिवर्तन र सत्तामा पुर्‍याउन आशिर्वाद दिने विदेशी शक्ति र त्यसपछि बजारका नाइकेहरुप्रति हुनु अस्वाभाविक हैन। जनताको आवश्यकता र महत्व धेरै तल पर्छ नै। नेपालमा सञ्चार, नागरिक समाज र प्राज्ञिक समूहहरुले पटक–पटक विदेशी दाताहरुसँगको सहकार्यमा ‘खुम्चिँदो नागरिक क्षेत्र’बारे गर्ने ‘वर्कशपहरु’ मा सैद्धान्तिक विषय र त्यसका विविध आधारसँगै विभिन्न मुलुकका ‘केस स्टडी’बारे छलफल भए पनि नेपालका यी विभिन्न यथार्थबारे बहस भएको देखिँदैन। भएकै छैन।

नागरिक नजुर्मुराए नागरिक भूमिका स्पष्ट घट्छ नै। तर, नागरिक जुर्मुराउनका लागि पनि विदेशी श्रोत र साधन तथा दबाब आउनु पर्ने हाम्रो यथार्थताले एउटा कुरा मात्र संकेत गर्छ, नागरिकको आत्मा, जाँगर, चिन्ता र दायित्वभाव मरेमा ‘नागरिक स्पेस’ फैलाउन नसक्ने गरी खुम्चिन्छ। अहिले नेपालमा त्यही भइरहेको छ। नागरिक भूमिकाप्रतिको चिन्ता कसैको व्यापार र मुनाफाको विषय बन्नु हुँदैन। ०६५ को संविधानसभा निर्वाचनको मतदान सम्पन्न हुन घण्टौँ बाँकी छँदा प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय पर्यवेक्षक जिमी कार्टरले घोषणा गरे ‘निर्वाचन विश्वसनीय, स्वतन्त्र र धाँधलीसहित सम्पन्न भयो’। हामीले ताली बजायौँ।

यसपल्ट पनि फागुन ७ गते प्रजातन्त्र दिवसमा राष्ट्रपतिद्वारा १७५ भन्दा बढी सजाय पूरा नगरेका ‘हार्डकोर’ अपराधीहरुलाई आम माफी दिइएको छ। पैसा र अपराधीको प्रभावमा रहेको राजनीतिमा ‘नागरिक स्पेस’को अर्थ के होला? मतदानको अर्थ के होला?

खुम्चिँदो ‘नागरिक स्पेस’ माथिको चिन्तामा त्यसविरुद्ध हुने राज्यका सर्वोच्च आसनका यी आचरण र त्यसका असरबारे आम चिन्ता र प्रतिरोध हुनैपर्छ। अन्यथा त्यो एउटा कर्मकाण्ड बाहेक केही हुँदैन। गतसाता प्रधानमन्त्री ओलीले लुम्बिनी प्रदेशमा चुनावी या राजनीतिक सभालाई सम्बोधन गर्दै भने, ‘निर्मला पन्त र भागरथी भट्टका हत्यारालाई पानीमुनि भए पनि छोडिँदैन।’

राज्यको आपराधिक मौनता र समाजको उदासीनताका कारण सम्मानपूर्ण मृत्युबाट बञ्चित उनीहरुलाई जिस्काएको अभिव्यक्ति हैन र यो? संसदको अकाल मृत्युमा हैन, निर्मला र भागरथीको मृत्युमा नागरिक विवेक उद्वेलित नहुँदा सभ्य ‘नागरिक स्पेस’ खुम्चिरहन्छ।

जुन देशमा नागिरक मर्नकै लागि जन्मिएका हुन् भन्ने मान्यता र व्यवहार स्वीकार गरिन्छ, त्यहाँ नागरिक स्पेस प्रभावहीन हुन्छ। अहिले यही नियतले संस्थागत रुप ल्याइरहेको छ नेपालमा। संसदको मृत्युमा देखिने नागरिकसभा एउटा नागरिकको हत्या र राज्यको उदासिनतामा नदेखिनुको अर्थ के?

जहाँसम्म संसद विघटनको मामिलामा सर्वोच्चले दिने फैसलाको कुरा हो, उसको ‘मजेस्टीसिटी’ (सम्मानित हैसियत) कायम गर्न ऊ सक्षम हुनु आवश्यक छ, यद्यपि न्यायपालिकाबाट अंकुशरहित नेताहरुद्वारा हुने/भएका निर्णय सधैँ सुधारिन सक्छ भन्ने मान्यता सही हुनेछैन।

१० लाख डोज खोप आज नेपाल आउँदै

काठमाडौँ – कोभिड–१९ विरुद्धको ‘कोभिशिल्ड’ खोपको १० लाख डोज आइतबार काठमाडौँ आइपुग्दै छ ।

स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयका अनुसार भारतको नयाँ दिल्लीबाट एयर इन्डियाको विमान मार्फत दिउँसो साढे १ बजे खोपको १० लाख डोज आइपुग्ने छ ।

फागुन ५ गते भारतको खोप उत्पादन कम्पनी सेरम इन्सिच्युट अफ इण्डियासँग २० लाख डोज खोप किन्ने सहमति भए अनुसार आइतबार १० लाख डोज खोप आउन थालेको हो ।

यसअघि गएको माघ ८ गते भारत सरकारले अनुदानमा उपलब्ध गराएको सोही खोप आएको थियो । अहिले सो खोप अग्रपंक्तिमा काम गर्ने कर्मचारीलाई लगाइँदैछ ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार आइतबार आइपुग्ने खोप विमानस्थलबाट टेकुस्थित चिस्यान केन्द्रमा भण्डारण गरिने छ ।

यो खोप फागुन २३ गतेदेखि ५५ वर्ष माथिका ज्येष्ठ नागरिकलाई लगाइने छ । खोप टेकुस्थित चिस्यान केन्द्रबाट प्रदेश स्वास्थ्य आपूर्ति व्यवस्थापन केन्द्रमार्फत जिल्लास्थित स्वास्थ्य कार्यालयबाट देशभरिका खोप केन्द्रमा वितरण गरिने छ ।

बच्चाका अगाडि झगडा, हामी कति तगडा ?

पिपला ढुङ्गाना / pipala Dungana

केहि समय अगाडी एउटि साथिसँग कुरा गर्दै थिएँ । कुरैकुरामा उसले आफ्नो घर झगडाको विषय निकालि । र, भनि – ‘फेरि पनि झगडा भयो यार । मैले बच्चाकै अगाडि झगडा भयो र ? भनेर सोधेँ । उसले भनि, ‘हो बच्चाकै अगाडि भयो’ । जे समस्या भए पनि बच्चालाई नदेखाउनु सकेसम्म भन्दै गर्दा उसले भनि कति दिन ढाक्ने के ? जसरी पनि थाहा पाउनु नै छ एकदिन उसले पनि । यसो भन्दै गर्दा उ साह्रै निराश सुनिन्थि। केहि बेरको गन्थनपछि टेलिफोन वार्ताबाट हामी छुट्टियौँ । म सोच्न थालेँ हाम्रो प्रवृत्तिले विचरा वच्चाहरुलाई कस्तो असर पर्दो हो ! मेरी साथिको ५ बर्षे छोराको मनमा कस्तो कुरा खेल्दो हो ? कति त्रास होला विचराको मष्तिष्कमा ?

आजकल सामाजिक सन्जालमा आउँने खबरहरुमा पनि बाउ आमाको प्रत्येक दिनको किचलोले बाल बच्चालाई कति सम्म अप्ठ्यारो पारिरहेको हुन्छ भन्ने थाहा हुन्छ। कति बच्चाहरु त घर छाडेर सडकसम्म आइपुग्छन् । कारण सोध्नुपर्छ घर झगडादेखि दिक्क भएर भन्ने जवाफ दिन्छन् ।

करिब ९ बर्ष अगाडि म किर्तिपुरमा बस्थेँ । त्यो बेला घरबेटी भाइ ११ कक्षामा पढ्दै थिए । घरमा बस्दा पनि दिनभर ढोकामा चुकुल लगाएर बस्ने, आमासँग झगडा गर्ने, बिना काम पैसा माग्ने, कलेज जान पनि मन लागे जाने नभए नजाने गर्थे । राम्रो कुल घरको छोरा यसरी बिग्रिएकोमा परिवारका सबै जना चिन्तित हुनुहुन्थ्यो। उहाँहरुले धेरै नै कोसिस गर्नु भएको पनि हो, उनलाई कुलतमा फस्न नदिनँ । तर, बाउ आमाको दिन दिनैको घरझगडा देखेर हुर्केका उनीलाइ नशाको बानि भइसकेको थियो। सानो हुँदा वास्ता नगरिएका हाम्रा लालाबाला ठुला हुन समय लाग्दैन । हुर्काइले उसलाई जे बनाउँछ त्यो कुरा मेटाउन सजिलो पनि हुँदैन । तर, यो कुरा हामी धेरैलाई जरुरतको बिषय लाग्दैन।

साना बच्चालाई बाउआमाले उति गम्भिर रुपमा लिँदैनन् । सोहि कारण बच्चाको अघि बाउआमा गम्भीर विवाद गर्छन् । र, कतिपय अवस्थामा भौतिक हिंसामा उत्रन्छन् । तर, आमाबाबुले गर्ने सामान्य वादविवाद बालबालिकाको निम्ति भने सामान्य हुँदैन । किनकि उनीहरुमा बाउआमाको अन्तरकलह बुझ्न सक्ने ज्ञान विकास भइसकेको हुँदैन । वालवालिकाको अगाडि सामान्य बहस मात्र गर्दा पनि बालबालिकाका लागि त्यो असामान्य झगडा लाग्न सक्छ। आफ्नो आँखाअगाडि आमाबाबुले बारम्बार एकअर्काको कमीकमजोरी मात्रै केलाइरहँदा, गल्ती देखाइरहँदा र शत्रुवत ब्यबहार गरिरहँदा स्वभाविकरुपमा बालबालिकाहरू व्याकुल, चिन्तित र निराश हुन्छन् । त्यसले बच्चाको मनोविज्ञानमा जीवनभर गम्भीर असर पार्छ।

बालबालिका सामु हामीले जिम्मेवारी निर्वाह गर्ने नाममा र अनुशासित बनाउने चक्करमा जानी नजानी अन्याय गरिरहेका हुन्छौँ । सकारात्मक बनाउनका लागि गरिने कडिकडाईले त बालबालिकालाई तिब्र असर परिरहेको हुन्छ भने सोचौँ त हामीले के के बहानामा उनीहरुलाई अन्याय गरिरहेका छौँ होला ?

सानो कुरामा श्रीमान या श्रीमतीलाई कुटपिट गर्नु, परिवारका कमजोर सदस्यमाथि झम्टिनु विवेक गुमाउनु हो। त्यसो गर्नुमा मान्छेमा ‘आफू सर्वेसर्वा हुँ’ भन्ने इगो र अहंकारले काम गरिरहेको हुन्छ।

एकै घरमा रहँदा आफन्त र परिवारमा सामान्य भनाभन र वादविवाद हुनु फरक कुरा हो। तर हामी सामान्य स्थितिमा पनि आफ्नो रिसलाई नियन्त्रणमा राख्न सक्दैनौँ । जसको परिणामस्वरूप हिंसा निम्तिन्छ । जसको असर बालबालिकामा परिरहेको हुन्छ । छरछिमेकमा सर्दछ र समाजभरी नै सल्किन पुग्दछ।

बालबालिका काँचो माटो हुन् । जसलाई हामीले जस्तो आकार दिन्छौँ उस्तै भएर हुर्कन्छन् भन्ने बुझेर पनि हामी सोही अनुसारको व्यवहार गर्न सकिरहेका छैनौँ । उनीहरुलाई के बनाएर हुर्काउने हो भन्ने कुरा तपाइँ हाम्रो घरको वातावरणले निर्धारण गर्छ । हामीले जुन किसिमको कृयाकलाप देखाएर हुर्काउँछौ त्यो नै बालबालिकाको निम्ति भोलिको संस्कार हो । पारिवारिक कलह र झैझडा भैरहने घरमा हुर्केका प्राय: बालबालिका भोलिका झगडालु हुने निश्चित छ।

हाम्रो झगडाका प्रत्यक्षदर्शी र मुख्य पीडित बच्चा हुन् । तर, हामी ठान्छौं यिनिहरुले थाहा पाएर के नै हुन्छ र ? अझ तँ बच्चा भएर जान्ने हुन नआइजु भन्नु हाम्रो लागि सामान्य हो । तर, त्यो हामीले गरिरहेको वृक्षारोपण भोलि कसरि हुर्कन्छ भनेर हामीले वास्ता गर्दैनौँ । बीउ अनुसार न हुन्छ बिरुवा । हामीलाई समाजले बच्चाहरुको अगाडि प्रेम प्रकट गर्नुमा लज्जा मान्न सिकाएको छ। तर, खुलेर झगडा गर्दा भने अलिकति पनि संकोच मान्दैनौँ । बालबालिकाले के सोचिरहेका छन् भनेर जान्न पनि खोज्दैनौँ । तँ चुपचाप आफ्नो काम गर्नु, खान दिएकै छौँ लगाउन दिएकै छौँँ, यो हामी मध्ये धेरैले सानैदेखि सुनेर आएको गाली हो । तर, के हाम्रा बच्चाहरु चुपचाप रहनु समस्याको समाधान हो त ? बाहिर बोल्न नपाउँदा भित्रभित्रै कति गुम्सिएलान्र् ? हामी बारूद भएर पड्किरहँदा तिनको कलिलो मस्तिष्कमा कस्तो भावना उम्रदो हो ?

अचेलका खबरै हेरौं न, आफ्ना बालबालिकाले देख्लान् कि जस्तो गरेर पढ्नुपर्छ। ‘छोराद्वारा आमाको हत्या ।’ ‘छोरीले मारिन् आफ्नै बावु ।’, ‘५ वर्षीया बालिका १४ वर्षिय बालकबाट बलात्कृत।’ ‘ग्याँङफाइट्मा मारिए १५ वर्षिय बालक।’ यस्ता समाचार पढ्दा आङ नै सिरिङ्ग हुन्छ । तर, के यो सबै हुनुमा तपाई हाम्रो दोष छैन र ? यो सबै हुनुमा केले भुमिका निर्वाह गरिरहेको हुन्छ ? हामीमध्ये कतिले आफ्नो लागि सामान्य लाग्ने कुरा बालबालिकाले सामान्य तवरबाट लिन्छन् कि लिदैनन् भनेर जान्ने कोशिस गरेका छौँ ? यो सवाल आफैँसँग गर्नुपर्ने बेला भएको छ ।

कतिपय अवस्थामा हामीले यस्तै त हो, एकदुईचोटी गर्दैमा के फरक पर्छ र ? पछि सम्झने होइनन् यिनीहरुले भन्दै निस्फिक्री रुपले गर्न हुने र नहुने काम गरिरहेका हुन्छौँ । बालबालिकालाई मन्द स्मरण भएका भन्ठानेर गरेका तिनै कुराहरु पछि गएर हाम्रो ठूलो भुल सावित हुनसक्छ। एक सोधका अनुसार बालबालिकाहरुले सानोमा जे देख्यो, सुन्यो र पढ्यो आजिवन त्यही कुरा मस्तिष्कमा गडेर बस्छ। यहाँसम्म कि उनीहरुले सानो उमरेमा छँदा खाने हरेक खाद्यसामाग्रीको स्वाद र त्यसको परिणाम उनीहरुले चेतनामा सुरक्षित भएर बसेको हुन्छ । त्यसैले प्रत्येक काम कारवाही गर्नु पहिले आफ्ना बालबालिकालाई असर नपर्ने तरिकाबाट गर्नुपर्छ। किनकी तपाइँ हामीले सामान्य मानेका हाम्रा झिना मसिना बेवास्ताहरुले नै हाम्रा बालबालिकालाई दिनानुदिन हिंस्रक बनाउँदै लगेको छ।

नेपाल प्रहरीको तथ्यांक अनुसार २०१८ र २०१९ मा मात्रै २११ वटा बाल यौन शोषणका घटना दर्ता भएका थिए । तर कोविड–१९ को बन्दाबन्दी अवधि ९६ हप्ताभित्र मात्र १८ वटा बाल यौन शोषणको घटना दर्ता भएका थिए । त्यस्तै सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाबाट बिभिन्न समयमा भएका सर्वेक्षणहरुलाई हेर्ने हो भने पनि पिडित बालबालिकाको आँकडा सानो छैन । हाल फैलिरहेको कोरोना महामारीको चपेटाबाट पनि थुप्रै बालबालिका भिन्नभिन्न बहानामा पिडित भइरहेका छन् । अझ भनौँ उनीहरु उच्च जोखिममा परेका छन् । गत जुन महिनामा गरिएको सर्वेक्षणमा मात्रै महिला आयोगमा ६०४ वटा र ओरेक नामक महिला पूनर्स्थापना केन्द्रमा ४६५ वटा घटनाको अभिलेख राखिएको छ । जुन घटना लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसाका घटना हुन् । तर त्यसको प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष असर बालबालिकामा परिरहेको हुन्छ ।

घरेलु हिंसा र त्यसले बालबालिकालाई पार्ने असरबारे बिभिन्न समयमा भएका अध्ययनले यो देखाउँदछ कि घरेलु हिंसा सहेका बालबालिकालाई शारीरिक र भावनात्मक रुपमा ठुलो चोट परेको हुन्छ । त्यसले उनिहरुलाई चिन्तित र उदास मात्रै नभएर हीन भावना जागृत गराउन उक्साएको हुन्छ । जसको परिणामस्वरूप अपराधको जन्म हुन्छ र उमेरसँगै त्यसको बिकसीत रुप देख्न सकिन्छ ।

घरमा हिंसाको चपेटामा परेका बालबालिकाहरू नै शारीरिक शोषणको सिकार हुन्छन् । घरेलु हिंसाको साक्षी भएका वा आफैँ दुर्व्यवहारको सिकार भएका बालबालिकाहरू दीर्घकालीनरुपमा शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य समस्याको गम्भीर जोखिममा पर्छन् । चाहे ति आमाबाबुबीच भएको हिंसाको साक्षी भएका बालबालिका हुन् या अन्य किसिमको हिंसाको साक्षी भएका बालबालिकाहरू नै किन नहुन् । उनीहरू भविष्यका सम्बन्धहरूमा पनि हिंस्रक हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।

यसरी हुर्किएका बालबालिकामा बिभिन्न किसिमको शारीरिक समस्या देखा पर्छन् । मनोवैज्ञानिक रुपमा कमजोर हुनुले पनि शारिरिक समस्या उत्पन्न हुनुमा प्रत्यक्ष सरोकार राख्छ । यि र यस्ता बालबालिकाले आफ्नो धैर्य कायम गर्न सक्दैनन् । जसले उनीहरूलाई रिसाहा बनाइदिन्छ । हिंस्रक बनाइदिन्छ । यसरी पीडित बालबालिकाहरूमा हीन भावना जागृत हुने र आफैँलाई दोषी महसुस गर्ने नकारात्मक उर्जा पैदा हुन पनि समय लाग्दैन ।

घरेलु हिंसा र दुर्व्यवहार सहेर वा देखेर हुर्केका बालबालिकाहरुको आत्मविश्वास कमजोर हुन्छ। उनीहरू विद्यालयको विविध गतिविधिमा भाग लिन पनि रुचाउँदैनन् । उनीहरूलाई म कमजोर छु भन्ने कुराले पिरोलिरहन्छ। जसको कारण उत्कृष्ट नतिजा हासिल गर्न सक्दैनन् । यसरी बालबालिकाहरू जब किशोरावस्थामा पुग्छन् उनीहरूमा शारीरिक बल भरिँदै जान्छ । हिम्मत पनि बढ्दै जान्छ तर हामीले उनीहरुको आँट र हिम्मतलाई सहि मार्ग निर्देशन गर्न सक्दैनौँ । जसले गर्दा नकारात्मक उर्जाले काम गर्ने मौका पाउँछ । यसरी हुर्किएका किशोरकिशोरीहरु नकारात्मक काम गर्न थाल्छन् । जस्तै परिवारका सदस्यसँग झगडा गर्ने, विद्यालय छोड्ने, साथिभाई बटुलेर झै झगडामा संलग्न हुने जस्ता विभिन्न किसिमका जोखिमपूर्ण ब्यवहारहरूमा संलग्न हुन सक्ने सम्भावना प्रबल हुन्छ । जस्तो कि असुरक्षित यौन सम्बन्ध, नशालु पदार्थको प्रयोग, आत्महत्या प्रयास या आत्महत्यामा संलग्न हुन्छन् । आत्मसम्मानको कमीले उनीहरूलाई त्यसतर्फ प्रेरित गर्छ।

समाधान के त ?

सबैभन्दा पहिले तपाइँ हामीले आफ्नै घरभित्रको वातावरण बालबालिका मैत्री बनाउनुपर्छ । आफ्नो रिस र आवेगलाई बालबालिकामाथि पोख्ने बानी हामीमध्ये धेरैमा छ। जसलाई छाड्नुपर्छ । बालबालिकासँग नजिक रहेर उनीहरू के चाहिरहेका छन् र त्यो ठिक छ या छैन भन्ने कुरालाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेर उनीहरुलाई असल र खराब के हो बुझाइदिनु पर्छ । असल हो या खराब हो मात्रै भनेर हाम्रा बालबालिकाको उत्सुकता मेटिदैन । त्यसैले उनीहरुलाई कारण सहित किन खराब छ र सहि छ भने के कारणले सहि छ भनिदिनु पर्छ ।

उनीहरुको समस्यालाई सहजीकरण गर्न सहयोग गर्नुपर्छ । समस्याको समाधान हुन्छ भनेर सिकाउनु पर्छ । जसले उनीहरुको मनोबल उच्च बनाउन मद्दत गर्छ । आफ्ना बालबालिकालाई कुनै दोस्रो बालबालिकासँग दाँज्ने काम कहिल्यै गर्नु हुँदैन । सबै बालबालिका आफैँमा बिशेष हुन्छन् । हाम्रो अर्को नराम्रो बानी छ, त्यो हो आफ्नो मर्जी वमोजिमको बिषयमा बालबालिका पोख्त होउन् भन्ने चाहना । त्यो कदापि राम्रो होइन । उनीहरुको रुचिका बिषयमा अघि बढ्न हौसला प्रदान गर्नु पर्छ । र, प्रतिभा निखार्न भ्याएसम्मको सहयोग गर्नु पर्छ ।

आफ्ना बालबालिकामा भएका परिवर्तनलाई नियाल्नु पर्छ । जस्तै बालबालिका उदास हुने, सानो प्रयास पश्चात निराश हुने, चिड्चिडाहट् बढ्ने, एक्लै बस्न रुचाउने गर्न थाले भने आफुले सकेसम्म सकारात्मक वातावरणको सिर्जना गर्ने र उनिहरूको आत्मसम्मानलाई ठेस नपुग्ने गरी सम्झाउने बुझाउने गर्नुपर्छ । आफ्नो समय आफ्ना बालबालिकालाई दिने, उमेर भन्दा पहिले सकिन्छ भने सामाजिक सन्जालमा नजोड्ने, यदि जोड्नै पर्ने भयो भने पनि यसको राम्रो पक्ष नराम्रो पक्ष यो हो भनेर बताइदिने गर्नु पर्छ ।

हाम्रा बालबालिका बिस्तारै निराशावाद तिर उन्मुख हुँदै गएका छन् । जसले गर्दा उनिहरुमा छिट्टै निराश हुने प्रवृत्ति बढ्दो छ । जसलाई कम गर्न बालबालिकालाई आशावादी बनाएर हुर्काउने प्रयास गर्नु पर्छ । त्यसको सुरुवात सानै उमेरदेखि गर्नुपर्दछ र हरेक कामलाई गम्भिरतापुर्वक लिइ व्यवहार दर्शाउँनु पर्दछ । बालबालिकाको हातमा ग्याजेट थमाएर आफुलाई स्वतन्त्र बनाउने काम बिल्कुलै गर्नुहुँदैन । यसले उनीहरुलाई क्षणिक आनन्द र स्वतन्त्रता दिएपनि दिर्घकालिन रुपमा प्रविधिको दासको रुपमा विकास गर्दछ ।

हाम्रो सानो सकारात्मक प्रयास बालबालिकाको भविष्य निर्माणको बलियो आधार हो । त्यसैले यस्ता कुराहरुलाई गम्भिरतापूर्वक अवलम्बन गर्नुपर्छ । र, आफूलाई चुक्नबाट रोक्नुपर्दछ । उनिहरूको समस्याको जरा पत्ता लगाई समाधान गर्न सकिन्छ । जसले गर्दा एउटा संस्कार सहितको भबिष्य निर्माणमा मद्दत पुग्दछ। हामी जसरी सभ्य समाजको परिकल्पना गर्दछौ त्यस्तो समाज निर्माणका निम्ति हाम्रा बालबालिकालाई तयार गर्नुपर्छ।आज खासै ध्यान दिइएन भने भोलि तिनैले चलाएको समाजबाट धेरै आशा नराख्दा पनि हुन्छ।

त्यस्तै हामीले गरेको सानो प्रयास गर्यौ भने सभ्य समाज आफ्नै जीवनकालमा भोग्न सक्छौँ । तर, त्यसको सुरुवात तपाई हामीले आजैबाट गर्नुपर्छ । राज्य र विकासवादी संस्था वा अधिकारका नाममा लड्ने लडाउँने व्यक्ति संस्थाले हामीलाई तात्कालिक अवस्थामा आड भरोसा दिएजस्तो लागेपनि सारमा ती सबै हामीलाई परजिवी बनाउँने यन्त्रणा हुन्।

तसर्थ, हामी आफै जागरुक भएर आउने पुस्ता र युगको घमाइलो परिवेश निर्माणका लागि कम्मर कसेर लाग्नु पर्छ। परिवर्तन हाम्रै जीवनकालमा सम्भव छ। त्यो ल्याउँने जिम्मेवारी तपाई हाम्रो हातेमालोबाट मात्र सम्भव छ।

published at frontlinenepal

सरकारले गलत काम गर्दा सडकमा असन्तुष्टि देखियो : कांग्रेस

facebook sharing button
twitter sharing button
messenger sharing button

२३ मंसिर, काठमाडौं ।

प्रमुख विपक्षी नेपाली कांग्रेसले सरकारले गलत काम गरेकाले सडकमाअसन्तुष्टि देखिएको बताएको छ । सरकार सच्चिएर संविधानको मर्म अनुसार चल्ने हो भने सबै ठीक हुने कांग्रेस नेताहरुले बताएका छन् ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आह्वान गरेको सर्वदलीय बैठकमा राजतन्त्रको पक्षमा भइरहेको आन्दोलनबारे छलफल भएको थियो । कांग्रेस नेताहरुले भने अहिलेको सडकमा देखिएको असन्तुष्टि वर्तमान सरकारप्रति असन्तुष्टि भएको बताएका छन् ।

‘देशमा व्यापक असन्तुष्टि छ, त्यसमा दुईमत छैन,’ कांग्रेस सहमहामन्त्री डा. प्रकाशशरण महतले भने, ‘सरकारले गलत काम गरेको हुनाले विभिन्न रुपमा असन्तुष्टि प्रकट भइरहेको छ । राजवादी वा अरु नाममा सडकमा प्रकट भएको पनि त्यही हो ।’

यस्ता प्रवृत्तिहरुले व्यपकता लिने नलिने सरकारको गतिविधिमा भरपर्ने कांग्रेसले बताएको छ ।

‘सिस्टम वा लोकतन्त्रको खराबी होइन’ उनले भने, ‘सरकार सञ्चालन गर्नेहरुको खराबीका कारण हो । सरकार सच्चियो, लोकतान्त्रिक पद्धतिको मर्मअनुसार चल्यो भने भने कुनै पनि प्रवृत्ति सफल हुन सक्दैन । तपाईंहरु सच्चिने कि नसच्चिने ?’

बैठकमा कांग्रेस नेताहरुले कोरोना रोकथाम र नियन्त्रणमा सरकार असफल भएको बताएको छ । तनहुँमा वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेलमाथि भएको धरपकडको विरोध गर्नुका साथै संसदको बैठक तत्काल बोलाउन समेत माग गरेको छ ।

स्राेतः अनलाइन खबर

Dynastic Politics Undermines Democracy

Deepak Raj Joshi

 

When opportunity is given to children or members of a powerful political family, it is generally referred to as political dynasty. Many of such family are involved in politics and hold important public offices. Political dynasties hold hereditary powers that are carried out through family groups. Power is passed down to the heirs of family so as to maintain status quo. Families whose members are involved in election-based politics, political family members are bound through inheritance or marriage.
Dynastic politics is not limited to Nepal but is spread all over the world. The extent to which the dynasty has penetrated into Nepal’s politics is now visible in almost all parties. In modern times, politics has taken the form of business. Even though the children of political families are not familiar with the alphabet of politics, they consider party tickets and positions as their right. Dynasty is not bad if the qualified family members come to politics but it is surprising when the public wants to see the same unworthy descendants wearing the crown, despite having doubts about the qualifications of the successor. Every time innocent people fall prey to false slogans of political parties run by political family and then they are forced to live at the mercy of dynastic leaders.

Impact
The impact of the dynasty is less in communist and other parties compared to the Nepali Congress (NC). But whoever has it, political parties are run as family property. As a result, it is difficult for qualified and talented people to enter politics. Due to this, the value- and issue-based politics takes a back seat, with personality cult filling the void. Divergent factors such as caste, religion, and language makes a foray into politics. In addition, it also deepens the problem of political corruption which weakens democracy.
Dynastic politics has dominated our nation from the beginning. There is virtually no inner party democracy within the NC. Only the Koirala family used to run it and take every decision. It is Nepal’s Gandhi’s family in politics. It is no wonder that Girija Koirala and the Nepali Congress Working Committee were unwilling to groom a leader outside the Koirala family. Dynastic politics poses a threat to democracy as it gives rise to oligarchy, nepotism and mediocrity. The leadership of dynasty politics has no penchant for meritocracy. Thus, it gives birth to corruption and bad governance, leading to the country on the path of instability.
Political parties have a role in building political dynasties. Today’s political parties have a tendency to include party cadres possessing resources and money. But those with ability and integrity are ignored. On average, political dynasties rely on big money. We have to draft a bill to discourage political nepotism and flawed practice that help elect members of the same family to parliament. If such a bill gets endorsed by the parliament, many lawmakers are likely to face the question of qualification.
Political dynasties are a clear manifestation of the absence of democracy in the country that controls the economy and politics. This makes the concept of the political party in the country because families themselves serve as solid machinery to win the election again. It also shrinks space in participation to the substance as the position is just revolving around them instead of others having the opportunity to serve the nation. Nepal is a democratic country but unfortunately it has been tainted by pervasive nepotism. The people should be able to participate in the government, but dynastic politics becomes a serious disease that makes the competent candidates lose the elections. Political dynasty always seeks to grasp power at all cost, even by dumping ethical norms and values.
The biggest weakness of family politics is that it prevents the emergence of second-generation leadership. As the leader, the next generation of political leaders serve the leadership and create family heirs. Thus, heirs or leaderships are appointed at all levels of the party. In the absence of volunteers or people-centric leaders, the family-run political parties have faced wrath from the people. NC and democracy will only survive if the party breaks the clutches of family politics.
Most people are asked what the real problem of Nepal is. They get different answers. Some people call corruption as root cause of underdevelopment. While some people say unemployment, poverty, feudalism, and capitalism are the biggest problems. But in my view, the true problem of our country is unqualified political leaders who get the chance to run the country based on a family connection.

BP’s legacy
Power is in the genes. Political dynasties aren’t always bad. I do not think there is anything wrong with members of prominent political families wanting to serve the country as long as they are on the right track. The surname ‘Koirala’ will be a burden for leaders like Shekhar, Shashank and Sujata, who hail from Koirala family, if they do not fulfil the people’s expectations. New members of Koirala family have to get rid of the complication generated by their illustrious family. They must rise above the politics of fear and hate. BP Koriala’s legacy is both a glory and challenge to them. Expectations make us feel not only better but also sad when they are not met. Therefore, young Koiralas have to find the better way to win the people’s heart and fulfil the dream of BP.

(A telecommunication engineer, Joshi is the managing director New Millennium College) 

Published The Rising Nepal

    30 Nov, 2020

 

आवश्यकता ‘सङ्घीय राजतन्त्र’को !

■ दीपकराज जोशी

सामान्य स्थितिमा ‘प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र’को राज्यको रूप त्यागेर राजसंस्थालाई पुनःस्थापित गर्ने नेपाल विश्वको पहिलो देश छिट्टै बन्दैछ भन्यो भने तपाईंलाई अचम्म लाग्न सक्छ । संवैधानिक राजतन्त्र नेपालका लागि गणतन्त्रभन्दा उत्तम राजनीतिक समाधान हुन सक्छ भन्ने कुरामा नेपाली जनताहरू विस्तारै विश्वस्त हुन थालेका छन् । राजसंस्थाको पुनःस्थापना नेपालमा नजिक आइरहेको आभास चौतर्फी भइरहेको छ । हामी सामान्य गणतान्त्रिक सुस्तताबाट उठ्नुपर्ने बेला आएको छ जुन विगत २२ वर्षदेखि फरक राजनीतिक प्रयोगबाट आएको थियो जसले हाम्रो देशलाई विकसित र समृद्ध नबनाएर बेरोजगार, भष्ट्राचार कमिसनखोर, महँगी, अन्याय, अत्याचारभन्दा अरू बढी केही दिएन ।

एक आक्रोशित महँगो प्रणालीले हाम्रो जस्तो चिचिलो समाजका लागि सही दिशा दिन किमार्थ सक्दैन । सफल राष्ट्र निर्माण भनेको राष्ट्रका नागरिकहरूबीच राष्ट्रिय भावना जागृत भई एकताको सूत्रमा आवद्ध गराउँदै समाजलाई अगाडि बढाउनु हो । जब देशमा भएको व्यवस्थाले देशको इज्जत, मान, प्रतिष्ठा, जनताको इज्जत मान प्रतिष्ठा र संवेदनशीलता महसुस नगरी फगत पार्टीका लागि मात्र काम गर्छ भने त्यस्तो प्रणाली देशका लागि राम्रो हुनै सक्दैन ।

आज देशमा साझेदारी, प्रक्रिया, उद्देश्य, समस्या समाधान केवल पार्टीको र कार्यकर्ताको भलाइको लागि गरिएको छ । साधारण जनताको कुनै अस्तित्व छैन । शक्तिको दुरुपयोग र पैसाको लोभले समाजलाई अगाडि लैजान सक्दैन, तथापि भइरहेको छ त्यही । जुन तरिकाले समाज अगाडि बढिरहेको छ त्यसलाई हेर्ने हो भने हामी प्रजातान्त्रिक अभ्यास नभई सामाजिक डार्विनवादको अभ्यास गरिरहेका छौँ । अब हाम्रो देशको लागि राष्ट्रिय एकताको ग्यारेन्टरका रूपमा कसैको आवश्यकता छ र त्यो आवश्यकता भनेको संवैधानिक राजतन्त्र नै हो ।

संसदीय शासन प्रणालीमा आधारित संवैधानिक प्रणालीको हिस्सामा आधारित आधुनिक संवैधानिक राजतन्त्रमा कुनै खराबी छ जस्तो लाग्दैन । जसमा राजाको केवल औपचारिक भूमिका हुन्छ । स्वतन्त्रता र प्रजातन्त्रको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष पहिचान र मर्यादा हो । जब हामीले राजतन्त्रको अन्त्य गर्‍यौँ, हामीले हाम्रो पहिचान र मर्यादा गुमायौँ र त्यसबेलादेखि हामीले स्वतन्त्रताका साथै साँचो प्रजातन्त्रिक अभ्यास गर्न सकेनौँ । हामीसँग अहिले जुन व्यवस्था छ त्यो गणतन्त्र होइन । यो हामीलाई चिट्ठामा आइपरेको अभिसाप हो । अरू कसैले थमाइदिएको व्यवस्था हो । यतिबेला जुन व्यवस्थामा हामी बाँच्न कोसिस गरिरहेका छौँ त्यस व्यवस्थाले हामीलाई नागरिकको रूपमा व्यवहार गर्दैन ।

अब खर्चका बारेमा कुरा गरौँ । पछिल्ला १० वर्षको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने गणतन्त्रले राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिका लागि १० अर्ब भन्दा बढी खर्च गर्‍यो तर २५० वर्ष चलेको राजतन्त्रले ९ करोड मात्र खर्च गर्‍यो । प्रत्येक चार वर्षमा राष्ट्रपति चुनिन्छ । एउटा राजाले कम्तिमा ३० वर्ष राजा हुँदा हामीलाई ७ राष्ट्रपति, ७ वटा उपराष्ट्रपति पाल्नुपर्ने हुन्छ । त्यति मात्र होइन ७ वटा राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिका परिवारले गर्ने दुरुपयोग पनि झेल्नुपर्ने हुन्छ । २०१८–१९ मा नेपालको संघीय बजेट ८४५ बिलियन रुपैयाँ आवर्ती खर्च र ३१४.२८ रुपैया पूँजीगत खर्च विनियोजन भएको थियो । दोस्रो संघीय बजेट २०१९–२० मा ९५७ बिलियन रुपैयाँ आवर्ती खर्च र ४०८ बिलियन रुपैयाँ पूँजीगत खर्च थियो । जुन तरिकाको संघीय बजेट छ त्यसले आर्थिक जोखिम दर्शाउँछ । सात वटा प्रदेश र त्यसको खर्च नेपालले धान्न सक्ने स्थतिमा छैन । देश बचाउन र बनाउनको लागि अब नेपालमा तीन वटा मात्र प्रदेश बनाएर संघीय संवैधानिक राजतन्त्रमा प्रवेश गर्नु भन्दा अरु कुनै उपाय छैन जस्तो लाग्छ ।

जब क्षमताहीनहरूले राजनीति गर्छन् तब त्यस समाजमा थुप्रै समस्याहरू देखा पर्छन् । अदालतले न्याय दिँदैन, पुलिसले संरक्षण गर्दैन । राजनीतिसँग जोडिएका सामाजिक र सांस्कृतिक विभेदहरू दिन-प्रतिदिन गहिरिँदै जान्छन् । समृद्धि र सुशासन नारामा मात्र सीमित हुन्छन् । नेपालको दुर्दशा यस्तै छ यतिबेला ।

प्रजातन्त्र हुँदै गणतन्त्रमा आइपुग्दा नेपालमा जनता बिस्तारै हराउँदै गए र ‘कार्यकर्ता’ बढ्दै गए । जनताले समाज र देशका लागि सोच्दछन् भने कार्यकर्ताले केवल आफ्नो पार्टीका लागि मात्र सोच्छ । आजकलका राष्ट्रपतिज्यूको तामझाम गाडीका लामालस्कर हेर्दा, पहिले देशमा एक राजा थिए, अहिले हजारौँ राजा भएको भान हुन्छ ! ती हजारौँ राजाले देश र जनताका लागि सोच्ने नभएर केवल पार्टी र कार्यकर्ताको भलोको लागि मात्र सोच्ने परमपरा बसिसकेको छ ।

अब राष्ट्र बचाउने हो भने सबै नेपालीको एकता अपरिहार्य छ । एकता पार्टीले होइन राजतन्त्रले मात्र दिन्छ । त्यसकारण, नेपाली जनताहरू राजाले राष्ट्रपतिभन्दा बढी देशको छवि दिन्छन् भन्ने कुरामा विश्वस्त छन् । रोगी देशका लागि राजतन्त्र औषधी हुन्छ जस्तो लाग्छ । राजतन्त्रले पहिचानको बहुलता र निरन्तरताभित्र निरन्तर नवीकरणको प्रतिनिधित्व गर्दछ । राजतन्त्र एक उत्तम प्रणाली नहुन सक्छ, तर यो नेपालजस्तो देशका लागि सबैभन्दा राम्रो हो । जुन तरिकाले गतिशील छ, यो प्रमाणित भएको छ कि नेपालमा राजतन्त्र गणतन्त्र भन्दा बढी प्रजातान्त्रिक थियो !

हाम्रो जस्तो चिन्तित समाजलाई गणतन्त्रजस्तो उत्तेजित प्रणालीले निकास दिन सक्दैन । नेपालको गणतन्त्र महँगो, गाह्रो, ढिलो, अस्थिर, विरोधाभाषपूर्ण र निराशाजनक भएको छ । हामी डेमोक्रेटबिनाको डेमोक्रेसी अभ्यास गरिरहेका छौँ । समाजमा बिस्तारै लोकतान्त्रिक जराहरू कमजोर पारिँदै छ । आफ्नै जनतालाई नियन्त्रण गर्न निर्धारित कार्यहरू गरिँदै छ । आन्तरिक रूपमा आफ्ना गुटलाई एकजुट र बलियो बनाउन आफूभन्दा बाहिरकालाई दुश्मन सम्झनुस आफ्नो फाइदाका लागि नियम कानुन हेरफेर गर्नुस् सरकारले मिडिया र आफ्नै नागरिकलाई नियन्त्रण गर्न खोज्नुस आफ्ना मुख्य विरोधीहरूलाई अलग्याउने प्रयास गर्नु जस्ता कार्यहरूलाई गणतन्त्रको उपज मान्न सकिँदैन ।

एक छाक खाना, छत, रोजगारी र सामाजिक परिप्रेक्ष्यबिनाको गणतन्त्र जनताका लागि छलकपट गर्ने औजार मात्रै हो । मबिना तपाईंले मेरो लागि गर्नुभएको सबै कुरा मेरोविरुद्ध हुनेछ भन्ने आभास भएसम्म यो देशमा कुनै पनि तन्त्र सफल हुने छैन । जनताहरू यस्तो निष्कर्षमा पुगेका छन् कि राजतन्त्र लोकतन्त्रभन्दा राम्रो थियो । कमसेकम एउटा राजाले राज्य गरेको थियो । आज जस्तो सयौँ राजाको लावालस्कर त थिएन । संसारमा नेपालले जति लोकतन्त्रका निम्ति सङ्घर्ष गरेका देशहरू कमै होलान् । तीस वर्षमा पच्चिस ओटा सरकारहरू, पटक-पटक लोकतन्त्रका लागि लडाइँ, जनयुद्ध सबै नेपालले ब्यहोरिसक्यो । अझै पनि नेपालमा लोकतन्त्र संस्थागत हुन सकेको छैन ।

जब क्षमताहीनहरूले राजनीति गर्छन् तब त्यस समाजमा थुप्रै समस्याहरू देखा पर्छन् । अदालतले न्याय दिँदैन, पुलिसले संरक्षण गर्दैन । राजनीतिसँग जोडिएका सामाजिक र सांस्कृतिक विभेदहरू दिन–प्रतिदिन गहिरिँदै जान्छन् । समृद्धि र सुशासन नारामा मात्र सीमित हुन्छन् । नेपालको दुर्दशा यस्तै छ यतिबेला । राजनीतिकर्मीहरू समाजका विचारकर्ता, प्रारम्भकर्ता, परेको बेला आलोचक, समाजका सेवक र समाधानप्रदायक हुनुपर्ने हो तर यहाँ राजनीतिकर्मीहरू केवल निजी स्वार्थका कैदीबाहेक अरू केही हुन सकेका छैनन् । एक वर्षअगाडि पङ्क्तिकारले ‘राजतन्त्र या गणतन्त्र ?’ भन्ने आलेख प्रकाशित गरेको थियो । त्यसबेला मेरा दुई-चार जना साथीले ‘यस्तो होला र ?’ भनेका थिए । नेपालमा हुन नसक्ने कुरा केही रहेन विकास र समृद्धि बाहेक । नेपालीको जीवनस्तर उठाउनको लागि नेपालीलाई नै ढाल्न बन्दुक उठाउनु पर्छ भन्ने मान्यता राख्नेहरूको भीडमा जे पनि सम्भव छ । इतिहास पल्टाएर हेर्ने हो भने विभिन्न देशमा राजतन्त्र जनताले फालेका छन् र प्रजातन्त्र बन्दुकले फालिएको छ । तर हाम्रो देशमा अब प्रजातन्त्र बन्दुकले होइन जनताले नै फाल्दै छन् जस्तो आभास हुन्छ ।

हिजो हाम्रो समाजको प्रत्येक घरमा राजाविरोधि व्यक्ति थिए ! आज त्यही घर–घरबाट राजसंस्था फालिएको गल्ती महसुस गर्ने जनताहरू दिन-प्रतिदिन बढ्दै छन् ! यसको एउटै कारण छ– गणतन्त्रबाट पिल्सिएका जनता देशको अखण्डता, एकता एवं सार्वभौम स्वतन्त्रतामाथि आँच नपुगोस् भन्ने चाहन्छन् । नेपालको राष्ट्रियता, राजतन्त्र र प्रजातन्त्रको बीचमा समन्वय र सन्तुलन गरेर अगाडि बढ्न राजसंस्था आउनुपर्छ भनेर जनमत बढ्नु भनेको कथित गणतन्त्रप्रतिको वितृष्णा हो । राजतन्त्र नेपालको मेरुदण्ड हो र विदेशी लगानीमा विदेशी स्वार्थपूर्ति गर्न संवैधानिक राजतन्त्र फाली गणतन्त्र भित्र्याइएको कुरा सम्पूर्ण जनताले बुझ्न थालेका छन् ।

इतिहास पल्टाएर हेर्ने हो भने विभिन्न देशमा राजतन्त्र जनताले फालेका छन् र प्रजातन्त्र बन्दुकले फालिएको छ । तर हाम्रो देशमा अब प्रजातन्त्र बन्दुकले होइन जनताले नै फाल्दै छन् जस्तो आभास हुन्छ ।

राजा जहिले पनि राजनीतिभन्दा माथि हुन्छन् । राजाले पार्टीको नभएर सबै जनताको प्रतिनिधित्व गर्छन् । राजाले गृहयुद्ध हुनबाट देशलाई बचाउन सक्छन् । राजाले राष्ट्रिय सङ्कटमा पार्टीको फाइदाभन्दा माथि उठेर देशका निम्ति महत्त्वपूर्ण निर्णय लिन सक्छन् । यस्तो निर्णयले राजनीतिमा अतिवादको उदय हुनबाट रोक्न सक्छन् । राजाले देशको पहिचान, मूल्य-मान्यता र ऐतिहासिक पृष्ठभूमिको प्रतिनिधित्व गर्छन् । राजतन्त्रले गुट र पार्टी राजनीतिमा लिप्त भएको हाम्रो समाज र देशको पहिचान, मूल्यमान्यता र ऐतिहासिक पृष्ठभूमिको प्रतिनिधित्व गर्छन् ।

नेपाली जनताले राजा फालेको होइन फेरेका रहेछन् । यो देशमा तन्त्र गयो तर तुजुक गएन । सामन्तीपन पदमा हो कि पद्धतिमा हो त्यसको लेखाजोखा गर्नुपर्ने बेला आएको छ । जो भइरहेको छ त्यसले राजतन्त्रको समाप्ति भएसँगै राजा-महाराजाको ठाउँमा धेरै राजा महाराजा जन्मिएको प्रस्ट देखाउँछ । शासन फेरियो तर नियति फेरिएन । पात्र फेरियो तर प्रवृत्ति फेरिएन । एक्काइसौँ शताब्दीको गणतन्त्रमा सेरेमोनियल राष्ट्रपतिको रवाफ कतै कुनै राजा वा राणा शासकको जस्तो देखिएन र जनताहरू यस्तो निष्कर्षमा पुगेका छन् कि राजतन्त्र लोकतन्त्रभन्दा राम्रो थियो । कमसेकम एउटा राजाले राज्य गरेको थियो । आज जस्तो सैयौँ राजाको लावालस्कर त थिएन ।

संसारमा नेपालले जति लोकतन्त्रका निम्ति सङ्घर्ष गरेका देशहरू कमै होलान् । तिस वर्षमा पच्चिस ओटा सरकारहरू, पटक-पटक लोकतन्त्रका लागि लडाइँ, जनयुद्ध सबै नेपालले ब्यहोरिसक्यो । अझै पनि नेपालमा लोकतन्त्र संस्थागत हुन सकेको छैन । देखाउनका लागि हात्ती पाल्ने कि दुध खानका लागि गाई पाल्ने ? सोच्नुपर्ने बेला आएको छ । मियो बिनाको दाइँ हुँदैन । देश रहे त जनता रहन्छ, नेपाल रहे त नेपालीपन रहन्छ त्यसैले नेपाललाई मियो चाहिएको छ त्यो मियो भनेको राजसंस्था हो भन्ने कुरामा कार्यकर्ता होइन नेपालका जनता विश्वस्त छन् ।

पङ्क्तिकार प्रजातन्त्रमा विश्वास राख्ने व्यक्ति हो । हिजो जुन राजतन्त्रलाई हामीले खराब भन्थ्यौँ अहिले आएर गणतन्त्र त्यसभन्दा हजार गुणा खराब देखिएको छ । म र मजस्ता थुप्रै जनता संवैधानिक राजसंस्था स्वीकार गर्न आतुर छौँ । तसर्थ, जनताले अब एकचोटि फेरि निर्णय लिनुपर्ने बेला आएको छ । पञ्चायती व्यवस्थाजस्तो निरङ्कुश व्यवस्थाले पनि जनमत सङ्ग्रह गर्ने व्यवस्था मिलाएको थियो । के हामी संवैधानिक राजसंस्था नेपालका लागि उपयुक्त प्रणाली हो कि होइन भनेर जनमत सङ्ग्रह गर्न सक्दैनौँ ? हामी जहिले पनि सही निर्णय लिन सक्दैनौँ, तर हामीले लिएका निर्णयहरूलाई समयसापेक्ष सच्याउन भने आवश्यक भइसकेको छ ।

Democracy Without Opposition

  • It is no coincidence that in all dictatorship the opposition is first sought to be minimized and silenced by intimidation, violence, or unhealthy legislation. In more democratic countries, the opposition is sought to be silenced more subtly; actively downplaying its importance.

     

    In a democratic system, the role of the opposition is very important. Power tends to be absolute. Without the opposition, power has the potential to be misused. On the other hand, the government must understand that eradicating the opposition would lay the foundation for autocracy or tyranny and eventually, the end of democracy. In a democratic rule, the opposition is as legitimate as the government. The opposition must be rational, meaningful, and well-intentioned to do the job.

    The cornerstone of a healthy democracy is the opposition. It is no coincidence that in all dictatorship the opposition is first sought to be minimized and silenced by intimidation, violence, or unhealthy legislation. In more democratic countries, the opposition is sought to be silenced more subtly; actively downplaying its importance.

    In a democracy, the role of the opposition is clear: to supervise the administration and the acts of the government, to act as an agent capable of perfecting government proposals, to be a catalyst for popular demands and dissatisfactions, and, in a way, to help the government to make fewer mistakes and to manage rather, criticizing, pointing out mistakes and incongruities, highlighting the consequences of mistakes and denouncing errors and omissions. Competent opposition contributes to achieving the objective of political action. In addition, it must be purposeful and present different paths from the current ones to ensure greater efficiency in the public sector and enable constant national growth. It requires an opposition that can control and analyze a policy that is not pro-people.

    The role of the opposition in the democratic system is to identify and provide actionable suggestions for public issues in addition to weaknesses and deficiencies in government policies which make the government easy to set its path and policymaking. With strong and honest opposition, the government can never set up wrong and weak policies and the same role of the opposition is called a true Democracy.

    In genuine parliamentary democracies, governments and oppositions have equal obligations and responsibilities to the citizens of their state. Both are composed of representatives of parliamentary parties, who are elected by the citizens of the country to represent their interests. In fact, this applies to both levels of government- central and local. The opposition should be given specific rights and responsibilities by the government. Members of the opposition must have access to democratic processes and must consult with members of the opposition on important issues. The opposition must act responsibly, taking into account the state interests and should constructively, within the legal field, criticize government policy, but cannot unreasonably interfere with the work of the government. The spirit of mutual respect should always be encouraged.

    The opposition within a democracy has, among its functions that of limiting the government in turn, must also promote pluralism and coexistence in dissent. Only in this way can the ultimate goal of public servants be achieved, eventually leading to the search for greater well-being for the population.

    Formulation of the problem and the existence of the institution of political opposition is an extremely important phenomenon because its existence is a prerequisite for the existence of democracy in the state. Political opposition ensures the functioning of civil society. The lack of checks and balances in the state can lead to increased authoritarianism, as well as conflict within the ruling elite. It is the opposition that is the legal phenomenon that regulates the balance between the majority and the minority in the state. The opposition ensures control over the rule of law by the authorities and prevents usurpation by the top officials. It thus ensures the legitimacy and legality of state power

    There are different types of opposition, due to their identity and ideological orientation, objectives, level of competitiveness, political weight, and fighting strategies. Mainly we see two types of opposition- the ‘fundamental opposition’ is directed in principle against the political system, its principles of conformation, and the fundamental social consensus (for example revolutionary movements). The parliamentary opposition is considered as an imminent and legal element of the political system.

    In the Nepalese political spectrum, almost all parties do not care about their ideology. All they care about is to unfairly align themselves to be part of the government for their vested interest. Unfortunately, the opposition in Nepal is experiencing an identity crisis. The role that the opposition would play is largely played by the press and the You Tuber. The opposition is busy sharing perks on a personal level by begging with the government. Our opposition does not raise the voice.

    Dr. Ram Manohar Lohiya once said, “when the roads become silent, the parliament becomes a loafer”. This sentence clearly explains the role of the opposition in a democratic government. Finally, for the sake of progress, prosperity, and common justice in advancing the country, the opposition parties in Nepal is urgently in need. Most of the participating parties and election winners should not be in government. Even though in politics it is a struggle for power to carry out party goals and ideologies based on interests. Without active opposition, there is no democratic life. The opposition is an essential dimension of political life. As an opposition or as a political party, Nepali Congress is not dead yet but it is on a ventilator. Once you are on a ventilator, the chances of recovering become slim. Democracy without Opposition is like coffee without caffeine.

लोकतन्त्रको अपमान

दीपकराज जोशी
विचार

 ३० असार २०७७ १०:५८:००

अल्बर्ट आइन्स्टिनले एकपटक भनेका थिए, ‘मात्र केवल दुई चिज असीम छन्, ब्रह्माण्ड र मानव मूर्खता। म ब्रह्माण्डका बारेमा म निश्चित छैन !’ के तपाईंलाई थाहा छ कतिपय चुनिएका सांसद र राजनीतिक नेता कानुनी मुद्दा खेपिरहेका छन्? पक्कै थाहा छैन। हुन त आफूले भोट दिएर जिताएका सांसद तथा नेताप्रति अविश्वास गर्ने कुरा पनि त भएन। तर, कोही भष्टाचारमा फस्नु, कोही फौजदारी अपराधमा मुछिनु, कोही अपहरण तथा कमाउधन्दामा सहभागी हुनु त नेताहरूको चरित्र जस्तै भइसक्यो। कानुन बनाउनेहरू नै कानुनको नजरमा अपराधी भएपछि उनीहरूबाट समाजले के आशा गर्ने?

स्कुले शिक्षा पनि पूरा नगर्ने नेताहरू प्रशस्तै छन् नेपालमा उनीहरूले देशका लागि के नै दिन सक्षम होलान् र? जुन व्यक्तिले आफैंलाई नियन्त्रणमा राख्न सक्दैन उसले समाजलाई कसरी नियन्त्रण गर्न सक्छ? आफ्ना बारेमा सोच्न नसक्नेले, परिवार, समाजको बारेमा सही मार्गनिर्देशन कसरी गर्ला?

वर्तमान राजनीतिज्ञलाई शासन गर्ने शैली नै थाहा भएन। उनीहरू स्वार्थ, घृणा, लालच, वासना, ईष्या, लोलुपता र नशाले भरिपूर्ण छन्। सबैले एउटा प्रश्न गर्छन्। राजनीतिज्ञहरू किन भ्रष्ट, असक्षम र झुटा हुन्छन्? किनकि भ्रष्ट, असक्षम र झुटा हुन सजिलो छ। जनताले उनीहरूलाई भ्रष्ट, असक्षम र झुटा बन्न अनुमति दिएका छन् र यी सबै चिजहरू निःशुल्क पनि त छन्।

उनीहरूले गर्ने काममा कुनै प्रतिबन्ध छैन किनकि उनीहरूसँग शक्ति छ। अपराधका लागि सबैभन्दा ठूलो प्रोत्साहन राजनीति हो, विशेष रूपले एक सर्वशक्तिमान सरकारका साथमा। खास गरेर राजनीतिक दल आफ्ना विशेष व्यक्तिगत हितलाई पूरा गर्न सत्ताका लागि होमिन्छन्, सामान्य जनताको हितका लागि होइन। आखिर यस देशमा पार्टी (कम्पनी) मतदाताहरू (उपभोक्ताहरू) र मत (मूल्य) भएको छ।

हाम्रो देशको लोकतन्त्रले अब विस्तारै जनताको प्रतिनिधित्व गर्न छोडेको छ। राजनीतिक पार्टीहरू बेइमानी काम पनि इमानदारी साथ गर्ने संस्था बनेका छन्।

मतदाताको स्तरअनुसार भाउ लगाउन सकिन्छ। सही व्यक्तिलाई पाखा लगाउँदै भ्रष्ट मान्छेलाई सर्वशक्तिमान बनाउन सकिन्छ। हामी आफ्ना अपेक्षाहरू पूरा गर्ने सपना देख्छौं तर कहिल्यै सपना साकार हुँदैन। यो खेल सधैं नै चलिरहन्छ।

नेपालमा लगभग सबै राजनीतिक दल छद्मभेषी बुद्धिजीवीहरूद्वारा सञ्चालित छन्। जुन देशमा दृष्टिविहीनले शासन गर्छन् त्यस देशका जनताको नाश हुन्छ। राजनीतिक पार्टीको र सामाजिक नैतिकता एक अज्ञात दिशातर्फ मोडिरहेको छ धोखेबाज, चोर, अनपढ, पासपोर्ट बेच्ने, तस्कर सिकारीहरू तथा सराबीहरूले नेपाली राजनीतिक स्पेक्ट्रमलाई बन्धक बनाएका छन्।

यहाँ राजनीतिक दलहरू भ्रमात्मक श्रेष्ठताद्वारा जकडिएका जटिल मानिसद्वारा सञ्चालित छन ्। यिनीहरू अयोग्य व्यक्तिहरू हुन् जसले आफ्नै क्षमतालाई बढावा दिएर समाजलाई विस्तारै तल झार्दै छन्। देशलाई सही बाटो देखाउन इमानदार, मेहनती, दूरदृष्टि भएको मान्छेलाई राजनीतिक मानचित्रमा कुनै हिस्सेदारी छैन। यस्ता मान्छेका लागि केवल दुईवटा विकल्प मात्र छन् मर वा सहेर बस। यी राजनीतिज्ञले यस्तो खेल खेल्ने कोसिस गरिरहेका छन् जुन खेलका बारेमा उनीहरूलाई खासै जानकारी छैन। थाहा नहुनु ठूलो कुरा होइन तर उनीहरूले कहिल्यै सिक्न कोसिस गरेनन् र आफूलाई सबैभन्दा जानकार सम्झिए।

स्वतन्त्रता र लोकतन्त्र वैचारिक कर्तव्य मात्र होइन तर के गर्ने आजकल चुनाव हारेको नेतालाई जिताउन, चुनाव जितेको मान्छेले आफ्नो पद त्याग्नुपर्ने। यो कस्तो लोकतान्त्रिक अभ्यास हो?   के जनताको भोटको कुनै मूल्य छैन? चुनाव नेपाली लोकतन्त्रका लागि एउटा जाल भएको छ जसमा हरेकचोटी चर्को भाषणका आडमा नेपाली जनताहरू जालभित्र पर्छन्।

हामीले पटकपटक त्यस्तालाई (मूर्खलाई) चुनाव जिताएर पठाउँछौं जुन हामीहरूसँग (उनीहरू) मिल्दाजुल्दा हुन्छन्। हामीले मूर्खहरूलाई रोजेका हुन्छौं किनभने हामीलाई उनीहरूको बोली मिठो लाग्छ। हामीहरू बेवकुफहरूलाई भोट दिन्छौं त्यसैले उनीहरू परिवर्तनको ग्यारेन्टी दिन सक्दैनन्, परिवर्तन गर्न असमर्थ हुन्छन्। मूर्ख त्यो हो जसले सत्य जान्दछ, सत्य देख्छ, तर अझै झूटमा विश्वास गर्छ। महाभारतमा अन्धो धृतराष्ट्रले निकम्मा छोरालाई चुने जस्तै कलीयुगमा आँखा देख्ने नेपाली जनताले मुर्ख नेताका लागि बलिदान दिँदै आइरहेका छन्।

हाम्रो समाज यस्तो कारखाना हो जसले मूर्खहरू उत्पादन गरिरहेको छ। प्रतिनिधिसभा एउटा समाजलाई कसरी अगाडि लाने भन्नका लागि विचार मन्थन गर्ने थलो हो। त्यहाँ एक त हामीले नराम्रा मान्छे चुनेर पठाउँछौं दोस्रो समानुपातिकका नाममा तिनै नराम्रा मान्छेले छानेका तिनीहरूभन्दा पनि खराब आफन्तलाई लगिन्छ। जबर्जस्ती जिताएका हुन् या समानुपातिका हुन् जो शारीरिक, मानसिक र भावनात्मक रूपमा अस्वस्थ छन् उनीहरूबाट कै नै आशा गर्न सकिन्छ।

नेतृत्व गर्नेहरूको बुद्धिमत्ता, तर्क र समस्या समाधान गर्ने क्षमता मापन गर्ने हो भने धरैजसो ७० भन्दा कम अंक प्राप्त गर्नेहरू छन्। जसको अर्थ हुन्छ उनीहरूसँग कुनै न कुनै प्रकारको मानसिक मन्दता, बौद्धिक अक्षमता, संज्ञानात्मक कमजोरी, विकासात्मक अपांगता र अशक्तताको कारणले गर्दा उनीहरूसँग समस्या समाधान गर्ने क्षमता हुँदैन। एक बुद्धिमान उम्मेदवारलाई राजनीतिक क्षेत्रमा सफल हुनका लागि मुर्ख बन्ने नाटक गर्न वाध्य बनाइन्छ। हुन त सबै नेताहरू मुर्ख हुँदैनन्, तर जसको राम्रो विचार छ उसको कुरा हाम्रो समाजमा कसैले सुन्न चाहँदैन। लोकतन्त्रमा देशका जनताहरू पनि नेतासरह हुनुपर्ने हो तर यहाँ आफ्नो व्यक्तिगत स्वार्थका लागि नेताले जे भन्छन् हामी त्यसका पछाडि लागिरहेका हुन्छौं।

हरेक मूर्ख हमेसा आफ्नो प्रशंसा गर्न एक अर्को ठूलो मूर्खको खोजीमा हुन्छ। त्यतिमात्र होइन केही समयपछि, उनीहरू एकले अर्काका बारेमा घमण्ड र बढाइचढाइ गर्न थाल्छन्। हाम्रो समाजमा घटिरहेका घटनाले यो प्रस्ट पार्छ।

हाम्रो समाजमा राजनीतिक इमानदारिता विस्तारै हराउँदै गएको छ यहाँ सबै राजनीतिज्ञहरू संज्ञानात्मक पूर्वाग्रहअनुसार आफ्नो निष्कर्ष निकाल्न विवश छन्। नेपालमा जे भइरहेको छ, त्यो बर्षौंदेखिको खराब राजनीतिक अभ्यासको परिणाम हो। देशका लागि लोकतन्त्रको मूल्यका बारेमा भन्दा असमानता, भ्रष्टाचार, दमन र असक्षमताका विषयमा धेरैभन्दा धेरै बहसको आवश्यकता छ। लोकतन्त्र हाम्रा लागि महँगो भइरहेको छ।

हामी सधैं मूर्ख विचारका आधारमा चलेको राजनीतिबाट पीडित छौं। जुन नाटक मञ्चन भइरहेको छ त्यो राजनीतिक अद्वैतवादका आधारमा छ। अद्वैतवादले अतिवादतिर लैजान्छ यो प्रायः कट्टरवादको परिणाम हो। नेपालमा राजनीतिक परिदृश्यका लागि षड्यन्त्र कुनै नयाँ कुरा होइन। नेपालमा प्रायः सबै राजनीतिक दलहरू राम्रा मान्छेभन्दा हाम्रा मान्छेलाई अगाडि बढाउन मद्दत गर्छन्। राम्रा मान्छे सजिलै पन्छाइन्छ। यहाँ राम्रा मान्छेले कहिल्यै समाजका लागि केही गर्नेका लागि ठाउँ भेट्दैनन्। यहाँ जसको खाँचो छ त्यो अगाडि देखिए पनि धेरै समयसम्म टिक्न सक्दैन।

राजनीति एउटा रचनात्मक सम्झौता हो, यो फोहोरी खेल होइन तर हाम्रो समाजमा रचनात्मक दिशातिर राजनीति कहिल्यै उन्मुख भएन। अपराध समाजका लागि जति खतरनाक हुन्छ त्यसभन्दा बढी खतरनाक खराब राजनीतिज्ञ हुन्छ। चाणक्यको नीतिमा एउटा श्लोक छ। ‘लोकयात्रा भयं लज्जा दाक्षिण्यं त्यागशीलता। पञ्च यत्र न विद्यन्ते न कुर्यात्तत्र संगतिम्।’ यसको भावार्थ यस्तो छ। जुन स्थानमा आजीविका पाइँदैन, जुन समाजमा भय, लज्जा, उदारता र दान दिने प्रवृत्ति ‌छैन् यस्ता पाँच ठाउँ मान्छेले आफ्नो निवासको लागि रोज्नु‌हुँदैन। अब प्रश्न खडा हुन्छ, मौजुदा राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक परिवेशमा हाम्रो मातृभूमि निवासक लागि योग्य मान्न सकिएला त?

नागरिकले प्रजातान्त्रिक निर्णय लिनु भनेको उनीहरूले प्रश्न गर्न, आलोचना गर्न, चुनौती दिन, समर्थन गर्न र आफ्नो राजनीतिक विचारलाई रक्षा गर्न सक्षम बनाउने वातावरण सृजना गर्नु हो। यदि यसो गरियो भने मात्र नागरिकको प्रतिनिधित्वलाई उत्तरदायी राख्नका लागि सक्षम हुन सकिन्छ। वर्तमान लोकतन्त्र विस्तारै विफल हुँदैछ। हामी नेपाली जनता राम्रो विचारका लागि भोट नदिएर पार्टीको विचारधारालाई भोट दिँदै आएका छौं।

विचारधारा दिने पार्टीहरूले यहाँ देशलाई अगाडि बढाउन राम्रो विचार दिन असमर्थ भएको छ। अन्धाले अन्धालाई डोर्‍याएर कहाँसम्म लैजान सक्छ, मार्गदर्शक नै खराब भयो भने गन्तव्यमा कहाँ पुगिन्छ र? कलेज, विश्वविद्यालय नगई खासै केही पनि दृष्टिकोण नभएकाले कलेज, विश्वविद्यालय गएर दृष्टिकोण बनाएकाहरूलाई राज गर्ने देशमा नीतिनियमको कुरा गरेर हुन्छ?    हामी यस्तो समाजमा बस्छौं जहाँ राजनीतिज्ञहरू किनबेच गर्नमा नै व्यस्त छन्। पैसाले किन्न सकिने सबैभन्दा उत्तम लोकतन्त्र नेपालमा छ भन्दा फरक नपर्ला। हाम्रो देशको लोकतन्त्रले अब विस्तारै जनताको प्रतिनिधित्व गर्न छोडेको छ। नेपालका राजनीतिज्ञलाई सत्ता र राजनीति अब सेवा गर्ने माध्यम होइन धन्दा गर्ने माध्यम बनेको छ। नेपालका राजनीतिक पार्टीहरू बेइमानी काम पनि इमानदारीको साथ गर्ने संस्था बनेका छन्।

एउटा ठूलो प्रश्न यहाँ छ, के तपाईंले आफूलाई मुर्ख हुँ भनेर विश्वास गर्नुहुन्छ? तपाईं बसेको समाज मुर्ख उत्पादन गर्ने समाजको रूपमा विकसित भइरहेको छ। गतल मान्छेलाई पटक पटक भोट दिएर जिताउनु, उनीहरूले समाजका लागी केही नगर्नु तर पनि तपाईंले सदैव गर्छन् भन्ने विश्वास गरिरहनु। उनीहरूले मनमौजी तरिकाले तपाईंमाथि शासन गरिरहन्छन् तर पनि तपाईं यसलाई भाग्यको खेल सम्झेर स्वीकार गरिरहनुहुन्छ। अब तपाईंकै क्षमतामाथि एकपटक प्रश्न किन नगर्ने? लोकतन्त्रको नाममा मुर्ख बन्ने र मुर्ख नेताको उत्पादन गर्ने सबैभन्दा खराब व्यवस्थाको रूपमा अभ्यास गरिरहेका छौं।

भारतीय सेना प्रमुखद्वारा नेपालका हिमालहरुको दृष्यावलोकन

काठमाडौँ –

तीनदिने नेपाल भ्रमणमा रहेका भारतीय सेनाध्यक्ष मनोज मुकुन्द नरवणेले नेपालका हिमालहरुको दृष्यावलोकन गरेका छन्।

विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथा लगायतका हिमाल अवलोकन गरी उनी केहीबरअघि मात्रै सोल्टी होटेल फर्केका छन्।

उनी नेपाली सेनाको अगुष्टा हेलिकप्टर चढेर बिहान आठ बजे सोलुखुम्बु पुगेका थिए।

हिमालहहरुको अवलोकनपछि काठमाडौँ फर्केका नरवडेले आजै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीसँग भेट गर्ने कार्यक्रम छ।

प्रधानमन्त्री ओलीसँग भेटघाट गरेर उनी आजै स्वदेश फर्किने कार्यतालिका छ ।

कोरोना संक्रमित सुदूरपश्चिमका कानुन मन्त्रीलाई हेलिकप्टरबाट काठमाडौं लगिँदै

काठमाडौँ । कोभिड–१९ बाट संक्रमित सुदूरपश्चिम प्रदेशका आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री प्रकाशबहादुर शाहलाई थप उपचारका लागि हेलिकोप्टरमार्फत काठमाडौँ ल्याइँदैछ ।

मन्त्रालयका प्रवक्ता तेज प्रकाश जोशीले मन्त्री शाहलाई थप उपचारको लागि हेलिकोप्टरमार्फत काठमाडौँ पठाइने तयारी भएको पुष्टि गरे । मन्त्री शाहलाई गत कात्तिक १५ गते कोरोना संक्रमण पुष्टि भएको थियो ।

मन्त्री शाहको सेती प्रादेशिक अस्पतालको कोरोना स्थायी अस्पतालमा उपचार भइरहेपनि स्वास्थ्यमा सुधार नआएपछि थप उपचारको लागि काठमाडौँ पठाउन लागिएको प्रवक्ता जोशीले जानकारी दिए ।

प्रवक्ता जोशीका अनुसार हेलिकोप्टर व्यवस्थापनका लागि सामाजिक विकास मन्त्रालयले समन्वय गरिरहेको छ । नाकबाट रगत बग्न थालेपछि मन्त्री जोशीलाई बिहीबार मात्र अस्पताल भर्ना गरिएको थियो ।